Uyum Bozukluğu

Uyum bozukluğu, kişinin yaşamında meydana gelen belirgin bir stres kaynağına veya değişikliğe verdiği duygusal ve davranışsal tepkilerin, beklenenden daha şiddetli olması durumudur. Boşanma, iş kaybı, maddi zorluklar veya taşınma gibi olaylar tetikleyici olabilir. Bu durum kişinin günlük işlevselliğini bozabilir ancak stres faktörü ortadan kalktığında belirtiler genellikle zamanla azalır.

Uyum Bozukluğu Belirtileri

Uyum bozukluğu tanısı koyulabilmesi için kişinin yaşadığı sıkıntıların, stresli bir olaydan sonraki 3 ay içinde başlamış olması gerekir. Bu belirtiler şu özellikleri taşır:

Orantısız Tepki: Kişinin yaşadığı sıkıntı, olayın ciddiyeti ve kültürel bağlam düşünüldüğünde beklenenden çok daha fazladır.
İşlevsel Bozulma: Bu durum kişinin sosyal ilişkilerini, iş yaşamını veya okul başarısını belirgin şekilde olumsuz etkiler.
Süre Sınırı: Stres kaynağı veya etkileri ortadan kalktıktan sonra belirtiler 6 aydan fazla devam etmez.
Diğer Nedenlerin Dışlanması: Bu belirtiler normal bir yas sürecinin parçası değildir veya önceden var olan başka bir ruhsal rahatsızlığın kötüleşmesi ile açıklanamaz.

Uyum Bozukluğunun Alt Tipleri

Kişinin gösterdiği baskın belirtilere göre uyum bozukluğu farklı şekillerde sınıflandırılır.

Çökkün Duygudurumlu: Umutsuzluk, ağlama nöbetleri ve moral bozukluğu ön plandadır.
Kaygılı: Sinirlilik, endişe, huzursuzluk veya çocuklarda ayrılma kaygısı hakimdir.
Karışık Kaygı ve Çökkün Duygudurumlu: Hem depresif belirtiler hem de kaygı bir arada görülür.
Davranış Bozukluğu İle Giden: Başkalarının haklarına saygısızlık etme veya toplumsal kuralları ihlal etme gibi davranışlar görülür.
Duygu ve Davranış Bozukluğu Karışık Olan: Kaygı, depresyon gibi hem duygusal belirtiler hem de davranışsal sorunlar bir aradadır.

Ayrıca hastalığın süresine göre ikiye ayrılır.

Akut (Kısa Süreli): Belirtiler 6 aydan kısa sürer.
Süreğen (Kronik): Kronik bir hastalık veya süregelen işsizlik gibi stres kaynağının devam etmesi durumunda belirtiler 6 aydan uzun sürer.

Tanısal Özellikler ve Tetikleyiciler

Uyum bozukluğunun temel özelliği, tanımlanabilir bir stres faktörüne karşı verilen tepkidir. Bu stres faktörleri şunlar olabilir.

Tekil Olaylar: Romantik bir ilişkinin bitmesi.
Çoklu Olaylar: Aynı anda hem iş hem de evlilik sorunları yaşamak.
Tekrarlayan Durumlar: Mevsimsel iş krizleri.
Sürekli Durumlar: Kronik bir hastalıkla yaşamak veya suç oranının yüksek olduğu bir mahallede oturmak.
Gelişimsel Dönüm Noktaları: Okula başlama, evden ayrılma, evlenme, emeklilik veya ebeveyn olma.

Bu bozukluk sevilen birinin ölümünden sonra yas tepkisinin normal sınırları aşması durumunda da (eğer uzamış yas bozukluğu kriterlerini karşılamıyorsa) düşünülebilir.

Yaygınlık ve Risk Faktörleri

Uyum bozuklukları oldukça yaygındır. Ayakta tedavi gören ruh sağlığı hastalarında görülme oranı %5 ile %20 arasında değişirken, hastane konsültasyonlarında bu oran %50’ye kadar çıkabilir. Kadınlarda görülme sıklığının daha yüksek olabileceği düşünülmektedir.

Risk Faktörleri:

Zorlu Yaşam Koşulları: Ekonomik yoksunluk veya dezavantajlı bir çevrede yaşamak riski artırır.
Kültürel Bağlam: Olayların nasıl algılandığı kültüre göre değişir. Göçmenler ve mülteciler, yaşadıkları büyük kültürel ve çevresel değişimler nedeniyle risk altındadır.

İşlevsel Sonuçlar

Uyum bozukluğu olan kişilerde iş veya okul performansı düşebilir, sosyal ilişkilerde geçici bozulmalar yaşanabilir. Önemli bir nokta da intihar riskidir. Uyum bozuklukları intihar girişimleri ve tamamlanmış intiharlarla ilişkili olabilir. Ayrıca eşlik eden tıbbi bir hastalığı olan kişilerde ilaçları kullanmamak gibi davranışlar tedaviye uyumu zorlaştırarak iyileşme sürecini uzatabilir.

Ayırıcı Tanı: Diğer Rahatsızlıklarla Farkı

Uyum bozukluğunu diğer psikolojik durumlardan ayırt etmek önemlidir.

Majör Depresyon: Eğer belirtiler majör depresyon belirtilerini tam olarak karşılıyorsa, tanı uyum bozukluğu değil majör depresyon olur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ve Akut Stres Bozukluğu: Bu bozukluklar için ölümcül veya ağır yaralanma tehdidi içeren çok şiddetli bir travma gerekir. Uyum bozukluğunda ise stres faktörü işten kovulmak gibi herhangi bir ciddiyette olabilir. Ayrıca TSSB belirtileri gösterip eşik altında kalan vakalar da uyum bozukluğu olarak değerlendirilebilir.
Kişilik Bozuklukları: Kişilik bozuklukları uzun süreli ve yerleşiktir. Ancak bir stres faktörü mevcut kişilik özelliklerini aşırı derecede kötüleştirirse uyum bozukluğu tanısı eklenebilir.
Normal Yas: Sevilen birinin kaybından sonra üzülmek doğaldır. Tanı ancak tepkiler kültürel normların çok ötesindeyse veya işlevselliği ciddi şekilde bozuyorsa konulur.
Normal Stres Tepkileri: Her kötü olay ruhsal bir bozukluk yaratmaz. Çoğu insan zorluklar karşısında üzülür. Uyum bozukluğu tanısı sıkıntının beklenenden fazla olduğu durumlarda konulur.