Tıbbi Durumları Etkileyen Psikolojik Faktörler

Tıbbi durumları etkileyen psikolojik faktörler, bireyin halihazırda teşhis edilmiş fiziksel bir hastalığı veya diyabet, kalp hastalığı, astım gibi tıbbi belirtisi varken, kişinin ruh halinin, davranışlarının veya stres seviyesinin bu hastalığı olumsuz yönde etkilemesi durumudur. Bu durum sadece hastalığı kafaya takmak değildir, aksine psikolojik etkenler, mevcut fiziksel hastalığın seyrini gerçekten kötüleştirir, tedaviyi zorlaştırır veya yeni sağlık riskleri yaratır. Aşağıda bu durumun belirtileri, şiddet dereceleri ve diğer detayları yer almaktadır.

İçindekiler

Tıbbi Durumları Etkileyen Psikolojik Faktörlerin Belirtileri

Bu tanının konulabilmesi için kişide öncelikle akıl sağlığı bozukluğu dışında tıbbi bir belirti veya fiziksel bir hastalık bulunmalıdır. Psikolojik veya davranışsal faktörlerin bu tıbbi durumu aşağıdaki yollardan biriyle olumsuz etkilemesi gerekir.

Hastalığın seyrini etkileme: Psikolojik faktörler ile tıbbi durumun gelişimi, kötüleşmesi veya iyileşmenin gecikmesi arasında yakın bir zaman ilişkisi vardır.
Tedaviye engel olma: Psikolojik durum, tıbbi tedaviyi zorlaştırır (örneğin, ilaçları düzenli kullanmama veya doktor tavsiyelerine uymama).
Ek sağlık riskleri oluşturma: Kişinin davranışları veya ruh hali, sağlık açısından kanıtlanmış ek riskler yaratır.
Fiziksel işleyişi bozma: Psikolojik faktörler hastalığın temel mekanizmasını etkileyerek belirtileri tetikler, şiddetlendirir veya acil tıbbi müdahale gerektirecek duruma getirir.

Şiddet Dereceleri

Bu durumun ciddiyeti, psikolojik faktörlerin fiziksel hastalığı ne kadar riske attığına göre sınıflandırılır.

Hafif: Tıbbi riski artırır (Örneğin: Tansiyon ilacını düzensiz kullanmak).
Orta: Mevcut tıbbi durumu ağırlaştırır (Örneğin: Kaygının astım krizini tetiklemesi).
Ağır: Hastaneye yatışa veya acil servis ziyaretine neden olur.
Çok Ağır: Hayatı tehdit eden ciddi riskler oluşturur (Örneğin: Kalp krizi belirtilerini görmezden gelmek).

Genel Özellikler ve Örnekler

Bu bozukluğun temel özelliği klinik açıdan önemli psikolojik veya davranışsal faktörlerin, bir tıbbi durumu olumsuz etkileyerek acı çekme, ölüm veya sakatlık riskini artırmasıdır. Bu faktörler arasında psikolojik sıkıntı, stresle başa çıkma tarzları ve inkâr gibi uyumsuz sağlık davranışları yer alır.

Sık Karşılaşılan Örnekler:

Kaygının astımı şiddetlendirmesi.
Akut göğüs ağrısı çeken birinin tedavi ihtiyacını reddetmesi.
Kilo vermek isteyen diyabet hastası birinin insülin dozlarını bilerek atlaması.
Kronik iş stresinin hipertansiyon riskini artırması.

Etkilenen tıbbi durumlar diyabet, kanser veya kalp hastalığı gibi açık fiziksel nedenleri olan hastalıklar olabileceği gibi, migren, huzursuz bağırsak sendromu veya sebebi bilinmeyen ağrı ve yorgunluk gibi durumlar da olabilir.

Ayırıcı Tanı: Diğer Durumlardan Farkı

Bu durumu diğer psikolojik rahatsızlıklardan ayırt etmek önemlidir:

Uyum Bozuklukları: Uyum bozukluğunda kişi tıbbi bir hastalığa tepki olarak anormal psikolojik belirtiler geliştirir (hastalık stresi yaratır). Oysa bu tanıda psikolojik faktörler tıbbi hastalığın gidişatını kötüleştirir yani stres hastalığı bozar. Çoğu zaman bu iki durum birbiriyle iç içe geçebilir.
Somatik Belirti Bozukluğu: Somatik belirti bozukluğunda odak noktası, kişinin bedensel belirtiler hakkında aşırı düşünmesi ve kaygılanmasıdır. Tıbbi durumları etkileyen psikolojik faktörlerde ise odak noktası kaygının veya davranışın tıbbi hastalığı fiziksel olarak kötüleştirmesidir.
Hastalık Kaygısı Bozukluğu: Bu bozuklukta kişi hasta olmaktan korkar ancak genellikle ciddi bir hastalığı yoktur. Oysa bu tanıda doğrulanmış bir tıbbi hastalık mutlaka mevcuttur.

Kültürel ve Yaş Faktörleri

Bu durum çocukluktan yaşlılığa kadar her yaşta görülebilir. Küçük çocuklarda teşhis için ebeveyn veya okuldan alınan bilgiler önemlidir. Yaşlılarda ise örneğin hasta bir eşe bakmanın yarattığı stres, kişinin kendi sağlığını bozabilir.

Kültürel farklılıklar insanların hastalıkları nasıl algıladığını, doktora başvurma alışkanlıklarını ve tedaviye yaklaşımlarını etkileyebilir. Geleneksel veya inanç temelli iyileşme yöntemlerine başvurmak kültürel bir norm olduğu sürece bu bozukluk kapsamında değerlendirilmemelidir. Ancak alternatif yöntemler tıbbi tedaviyi geciktiriyor ve sonuçları etkiliyorsa bu durum dikkate alınmalıdır.

Özet ve Sonuç

Özetle, eğer bir kişinin depresyonu, anksiyetesi, stresli yaşam olayları veya kişilik özellikleri, var olan fiziksel hastalığını doğrudan kötüleştiriyor veya tedavisini engelliyorsa, Tıbbi Durumları Etkileyen Psikolojik Faktörler tanısı gündeme gelir. Bu, zihin ve beden sağlığının birbiriyle ne kadar yakından ilişkili olduğunun klinik bir göstergesidir.