Şizofreniform Bozukluk

Şizofreniform bozukluk, şizofreni ile aynı belirtileri gösteren ancak süresi daha kısa olan bir ruhsal rahatsızlıktır. Belirtilerin en az bir ay sürdüğü ancak altı aydan kısa bir sürede sona erdiği durumları tanımlar.

Şizofreniform Tanı Ölçütleri

Bir kişinin şizofreniform bozukluk tanısı alabilmesi için, bir aylık bir süre içinde (veya başarılı bir tedavi ile daha kısa sürede) aşağıdaki belirtilerden iki veya daha fazlasını yaşaması gerekir.

Ayrıca, bu belirtilerden en az birinin ilk üç maddeden (sanrılar, halüsinasyonlar veya dağınık konuşma) biri olması zorunludur:

1. Sanrılar: Gerçeğe dayanmayan güçlü inançlar.
2. Halüsinasyonlar: Gerçekte var olmayan şeyleri görme, duyma veya hissetme.
3. Dağınık konuşma: Konuşmanın sık sık raydan çıkması veya anlamsız hale gelmesi.
4. Aşırı dağınık veya katatonik davranışlar: Amaçsız hareketler veya tam tersi, donup kalma hali.
5. Negatif belirtiler: Duygusal ifadelerin azalması veya bir şeyler yapma isteğinin (motivasyonun) kaybolması.

Süre ve Diğer Koşullar

• Süre: Hastalığın tüm evreleri (başlangıç, aktif ve kalıntı belirtiler) toplamda en az 1 ay, ancak 6 aydan az sürmelidir.
• İyileşme beklenmiyorsa: Tanı, kişinin 6 ay dolmadan iyileşmesi beklenmeksizin konulacaksa, “geçici” (provisional) olarak nitelendirilmelidir.
• Ruh hali bozuklukları: Şizoafektif bozukluk veya psikotik özellikli depresif/bipolar bozukluk ihtimalleri elenmiş olmalıdır. Eğer hastalık sırasında depresif veya manik dönemler yaşandıysa, bunların süresi toplam hastalık süresinin küçük bir kısmını oluşturmalıdır.
• Dışlama kriteri: Bu belirtiler, madde kullanımının (uyuşturucu veya ilaç) ya da başka bir genel sağlık sorununun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı olmamalıdır.

---

Tanıyı Netleştirmek İçin Ek Belirleyiciler

Tanı konulurken, hastalığın gidişatını veya özelliklerini tanımlamak için aşağıdaki ek ifadeler kullanılabilir:

• İyi gidişat belirtileriyle giden: Bu belirleyici, kişinin aşağıdaki özelliklerden en az ikisine sahip olması durumunda kullanılır:
  • Belirgin psikotik semptomların, ilk fark edilebilir değişiklikten sonraki 4 hafta içinde ortaya çıkması.
  • Kafa karışıklığı veya şaşkınlık yaşanması.
  • Hastalık öncesinde sosyal ve mesleki işlevselliğin iyi düzeyde olması.
  • Duygusal ifadelerde donukluk veya düzleşme olmaması.
• İyi gidişat belirtileri olmadan giden: Yukarıdaki özelliklerden ikisi veya daha fazlası mevcut değilse bu belirleyici kullanılır.
• Katatoni ile giden: Kişide katatoni (hareketsizlik, aşırı hareketlilik veya anlamsız duruşlar gibi) belirtileri de varsa bu belirleyici kullanılır.

Mevcut Şiddetin Belirlenmesi

Klinisyenler, hastalığın mevcut şiddetini değerlendirmek için sanrılar, halüsinasyonlar, dağınık konuşma, anormal davranışlar ve negatif belirtiler gibi temel semptomları niceliksel olarak derecelendirebilir. Her bir belirti, son yedi gün içindeki şiddetine göre 0 (yok) ile 4 (mevcut ve şiddetli) arasında bir ölçekte puanlanır. Ancak şizofreniform bozukluk tanısı koymak için bu şiddet belirleyicisini kullanmak zorunlu değildir.

---

Hastalığın Ayırt Edici Özellikleri

Şizofreniform bozukluğun karakteristik semptomları şizofreni ile birebir aynıdır.

• Şizofreniden farkı: Temel fark süredir. Şizofreniform bozukluk en az 1 ay sürerken 6 aydan kısa sürer. Şizofreni tanısı için ise belirtilerin en az 6 ay sürmesi gerekir.
• Kısa psikotik bozukluktan farkı: Şizofreniform bozukluk, 1 günden fazla ancak 1 aydan kısa süren kısa psikotik bozukluktan daha uzun sürelidir.

Tanı iki koşulda konulabilir:

1. Kişi 1 ila 6 ay arasında süren bir hastalık dönemi geçirmiş ve iyileşmişse.
2. Kişi şizofreni için gereken 6 aylık süreyi henüz doldurmamış ancak belirtileri göstermeye devam ediyorsa. Bu durumda tanı “geçici” olur, çünkü kişinin 6 ay dolmadan iyileşip iyileşmeyeceği belirsizdir. Eğer rahatsızlık 6 aydan uzun sürerse, tanı şizofreni olarak değiştirilmelidir.

Şizofreniform bozukluğun bir diğer önemli farkı, şizofreni tanısında zorunlu olan sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma şartının bulunmamasıdır. Bu tür bozulmalar yaşanabilir ancak tanı için bir gereklilik değildir.

İlgili Diğer Bulgular

Bu bozukluğun tanısını diğer psikotik bozukluklardan ayırmak için bilişsel (düşünme, hafıza vb.) işlevlerin, depresyon belirtilerinin ve mani (aşırı coşkunluk) belirtilerinin de değerlendirilmesi kritik öneme sahiptir.

Günümüzde şizofreniform bozukluğu teşhis etmek için herhangi bir laboratuvar testi veya psikometrik test bulunmamaktadır. Beyin görüntüleme, nöropatolojik ve nörofizyolojik araştırmalarda bazı anormallikler görülse de, bu bulguların hiçbiri tek başına tanı koydurucu nitelikte değildir.

Görülme Sıklığı

Şizofreniform bozukluğun görülme sıklığının, farklı kültürel ortamlarda şizofreniye benzer olduğu düşünülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve diğer yüksek gelirli ülkelerde görülme oranı düşüktür, şizofreniden yaklaşık beş kat daha az olabilir.

Düşük gelirli ülkelerde ise bu oran daha yüksek olabilir. Özellikle iyi gidişat belirtileriyle giden türünün yaygınlığı artabilir ve bazı bölgelerde şizofreniform bozukluk, şizofreni kadar yaygın görülebilir.

Hastalığın Gelişimi ve Seyri

Şizofreniform bozukluğun gelişimi şizofreniye benzer. Başlangıçta (geçici) şizofreniform bozukluk tanısı alan bireylerin yaklaşık üçte biri, 6 aylık süre içinde iyileşir ve bu tanı nihai tanıları olarak kalır.

Geriye kalan üçte ikilik çoğunluğa ise, belirtilerin devam etmesi durumunda şizofreni veya şizoafektif bozukluk tanısı konulur.

Risk Faktörleri ve Gidişatı Etkileyen Durumlar

• Genetik ve Fizyolojik: Şizofreniform bozukluk tanısı alan kişilerin akrabalarında şizofreni riski artmıştır.

Günlük Yaşama Etkileri

Sonunda şizofreni veya şizoafektif bozukluk tanısı alan bireylerin çoğunluğu için işlevsel sonuçlar, bu bozuklukların sonuçlarına benzer. Bu kişiler okul, iş, kişilerarası ilişkiler ve öz bakım gibi günlük yaşamın birçok alanında işlev bozukluğu yaşar.

Şizofreniform bozukluktan tamamen iyileşen bireyler ise daha iyi işlevsel sonuçlara sahip olma eğilimindedir.

Karıştırılabilecek Diğer Durumlar

Psikotik belirtilerle (sanrılar, halüsinasyonlar vb.) kendini gösteren çok çeşitli ruhsal bozukluklar ve tıbbi durumlar, şizofreniform bozukluk tanısı konulmadan önce dışlanmalıdır.

Bu durumlar arasında şunlar bulunur:

• Başka bir tıbbi duruma bağlı psikotik bozukluk (örn. beyin tümörü, vitamin eksiklikleri).
• Madde/ilaç kaynaklı psikotik bozukluk.
• Deliryum veya ağır bilişsel bozukluklar.
• Psikotik özellikli depresif veya bipolar bozukluk.
• Şizoafektif bozukluk.
• Şizofreni.
• Sanrısal bozukluk.
• Şizotipal, şizoid veya paranoid kişilik bozuklukları.
• Otizm spektrum bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi durumlarda görülen dağınık konuşma.

Temel Farklar

• Şizofreni: Şizofreniform bozukluk ile şizofreni arasındaki temel fark süreye dayandığı için (6 aydan az vs. 6 aydan fazla), şizofreni için geçerli olan ayırıcı tanı kuralları büyük ölçüde şizofreniform bozukluk için de geçerlidir.
• Kısa Psikotik Bozukluk: Bu bozukluk, şizofreniform bozukluktan süre olarak ayrılır. Kısa psikotik bozukluğun süresi 1 aydan azdır.