Narkolepsi

Narkolepsi, beynin uyku ve uyanıklık döngülerini kontrol etme yeteneğini etkileyen, ömür boyu süren kronik bir nörolojik bozukluktur. Bu durumu yaşayan kişiler gece ne kadar uyurlarsa uyusunlar, gün içinde aşırı uykululuk hissederler ve karşı konulamaz ani uyku atakları yaşayabilirler. Narkolepsi sadece fazla uyumak değil, aynı zamanda uykunun rüya görülen evresi olan REM uykusunun, uyanıklık haline sızması durumudur. Bu durum, kişinin sosyal yaşamını, iş performansını ve günlük güvenliğini önemli ölçüde etkileyebilir.

İçindekiler

Narkolepsi Belirtileri

Narkolepsi tanısı konulabilmesi için aşağıdaki belirtilerin belirli bir süre ve sıklıkta görülmesi gerekir. Temel belirtiler şunlardır:

Dayanılmaz Uyku İhtiyacı: En az 3 ay boyunca, haftada en az üç kez ortaya çıkan, aynı gün içinde tekrarlayan uyuma ihtiyacı veya aniden uykuya dalma nöbetleri.
Katapleksi (Ani Kas Güçsüzlüğü):
- Uzun süredir hastalığı olanlarda gülme, şaka yapma gibi duygusal anlarda tetiklenen, bilincin açık olduğu ancak dizlerin bükülmesi, çenenin düşmesi gibi kas kontrolünün saniyeler veya dakikalarca kaybolduğu ataklar.
- Çocuklarda veya hastalığın yeni başladığı kişilerde belirgin bir duygusal tetikleyici olmadan yüz buruşturma, dil çıkarma veya genel kas gevşekliği.
Hipokretin Eksikliği: Beyin omurilik sıvısında yapılan ölçümlerde uyanıklığı sağlayan hipokretin adlı kimyasalın eksik veya çok düşük seviyede olması.
REM Uykusu Düzensizliği: Yapılan uyku testlerinde (polisomnografi), kişinin uykuya daldıktan çok kısa bir süre sonra rüya görülen REM evresine geçmesi.

Şiddet Derecesi:

Hafif: Günde sadece bir veya iki kez kestirme ihtiyacı duyulur, kas güçsüzlüğü (katapleksi) nadirdir.
Orta: Günde birden fazla kestirme ihtiyacı olur, uyku düzeni orta derecede bozulmuştur.
Ağır: Gün boyu neredeyse sürekli uykululuk hali vardır, gece uykusu çok bozuktur ve kas güçsüzlüğü atakları ilaca dirençlidir.

Türleri

Tıbbi sınıflandırmada narkolepsi genel olarak iki ana türe ayrılır.

Tip 1 Narkolepsi (Katapleksi ile Birlikte): Bu türde hastalar aşırı uykululuğun yanı sıra ani kas güçsüzlüğü yaşarlar. Genellikle beyindeki hipokretin seviyesi düşüktür.
Tip 2 Narkolepsi (Katapleksi Olmaksızın): Bu türde hastalar aşırı uykululuk yaşarlar ancak kas güçsüzlüğü nöbetleri görülmez. Hipokretin seviyeleri genellikle normaldir. Ancak zamanla bazı Tip 2 hastalarında katapleksi gelişebilir ve tanı Tip 1’e dönüşebilir.

Gelişim Süreci ve Özellikler

Narkolepsi belirtileri genellikle çocukluk, ergenlik veya genç yetişkinlik döneminde (15-25 yaş civarı) başlar. Yaşlılıkta başlaması nadirdir. Hastalığın ilk ve en belirgin işareti genellikle gündüz aşırı uykululuk halidir. Bunu genellikle yıllar sonra kas güçsüzlüğü atakları takip eder.

Uyku Felci (Karabasan): Uykuya dalarken veya uyanırken kişinin bilincinin açık olduğu ancak hareket edemediği veya konuşamadığı geçici bir durumdur.
Halüsinasyonlar: Uykuya dalarken veya uyanırken görülen çok canlı, gerçekçi ve bazen korkutucu hayallerdir.
Otomatik Davranışlar: Araba sürerken varacağı yeri geçmek ama yolu hatırlamamak gibi, kişinin uykulu olduğu anlarda yaptığı işe yarı bilinçsiz bir şekilde devam etmesi ve sonrasında ne yaptığını hatırlamaması durumudur.
Gece Uykusu Bozukluğu: Narkolepsi hastaları gün içinde uyuyabildikleri gibi, gece uykularında da sık sık uyanma ve uykunun bölünmesi sorunu yaşarlar.

Narkolepsi Nedenleri ve Risk Faktörleri

Narkolepsinin kesin nedeni karmaşık olmakla birlikte genetik ve çevresel faktörlerin birleşimi rol oynar.

Genetik Yatkınlık: Bazı genetik özelliklere (özellikle HLA genleri) sahip kişilerde risk daha yüksektir. Ancak ailesinde narkolepsi olan herkes bu hastalığa yakalanmaz.
Bağışıklık Sistemi (Otoimmün Reaksiyon): Vücudun bağışıklık sisteminin yanlışlıkla beyindeki hipokretin üreten hücrelere saldırdığı ve onları yok ettiği düşünülmektedir.
Çevresel Tetikleyiciler: Grip gibi virüs enfeksiyonları (özellikle H1N1), kafa travmaları veya ani uyku düzeni değişiklikleri hastalığı tetikleyebilir.

Ayırıcı Tanı: Diğer Hastalıklardan Farkı

Narkolepsi, belirtileri nedeniyle sıklıkla başka hastalıklarla karıştırılabilir.

İnsomnia (Uykusuzluk): İnsomnia hastaları uykuya dalmakta zorlanırken, narkolepsi hastaları çok hızlı (genellikle 5 dakikadan kısa sürede) uykuya dalarlar. Sorun uyuyamamak değil, uyanık kalamamaktır.
Depresyon: Hem depresyon hem de narkolepsi aşırı uyuma isteği yaratabilir. Ancak depresyonda kas güçsüzlüğü (katapleksi) görülmez ve uyku testleri farklı sonuçlar verir.
Uyku Apnesi: Solunum durması nedeniyle yaşanan uykusuzluk narkolepsi ile karışabilir. Ancak narkolepsi hastalarında horlama veya nefes durması hastalığın ana nedeni değildir.
Şizofreni: Narkolepsi hastalarının uykuya dalarken gördükleri halüsinasyonlar bazen şizofreni ile karıştırılabilir. Ancak narkolepsideki halüsinasyonlar sadece uyku geçişlerinde olur ve kişi genellikle bunların gerçek olmadığının farkına varabilir.

Günlük Yaşama Etkileri

Tedavi edilmeyen narkolepsi, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir. Makine kullanımı, uzun yol şoförlüğü gibi dikkat gerektiren işlerde risk oluşturabilir. Sosyal ilişkilerde kişi duygusal anlarda kas güçsüzlüğü yaşamamak için duygularını bastırma yoluna gidebilir. Ayrıca obezite, depresyon ve anksiyete gibi durumlar narkolepsi hastalarında daha sık görülür.