Madde-ilaç kaynaklı OKB takıntılı düşünceler, zorlayıcı davranışlar, deri yolma, saç koparma veya benzeri bedensel odaklı tekrarlayıcı davranışlar gibi obsesif-kompulsif belirtilerin öne çıktığı bir durumu tanımlar. Bu belirtilerin temel nedeni, uyuşturucu veya ilaç gibi bir madde kullanımı, bırakılması veya maruz kalma sonrası ortaya çıkan doğrudan fiziksel etkilerdir.
Madde-İlaç Kaynaklı OKB Belirtileri
- Kişinin klinik tablosunda takıntılar, zorlantılar, deri yolma, saç koparma, diğer bedensel odaklı tekrarlayıcı davranışlar veya obsesif-kompulsif bozuklukla ilişkili diğer belirtiler ön plandadır.
- Geçmiş öykü, fiziksel muayene veya laboratuvar bulgularından elde edilen kanıtlar aşağıdaki iki durumu da göstermelidir:
- Belirtiler bir maddenin alımı veya bırakılması sırasında ya da hemen sonrasında veya bir ilaca maruz kaldıktan sonra gelişmiştir.
- Kullanılan madde veya ilacın, bu tür belirtileri üretebilme kapasitesi bilinmektedir.
- Bu bozukluk madde/ilaç kaynaklı olmayan bir obsesif-kompulsif ve ilgili bozukluk ile daha iyi açıklanamıyor olmalıdır. (Bunun kanıtları şunları içerebilir: Belirtilerin madde/ilaç kullanımından önce başlamış olması, belirtilerin akut yoksunluk veya ciddi zehirlenmenin sona ermesinden sonra önemli bir süre devam etmesi veya madde/ilaçla ilişkili olmayan bağımsız bir bozukluğun varlığını düşündüren başka kanıtlar.)
- Bozukluk sadece deliryum (geçici bilinç bulanıklığı) seyri sırasında ortaya çıkmamaktadır.
- Bozukluk sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında klinik olarak belirgin sıkıntıya veya bozulmaya neden olur.
Tanısal Özellikler
Bu bozukluğun temel özelliği kötüye kullanılan bir ilaç, bir tedavi ilacı gibi bir maddenin etkilerine atfedilen belirgin obsesif-kompulsif bozukluk belirtileridir. Belirtiler madde zehirlenmesi veya yoksunluğu sırasında ya da hemen sonrasında veya bir ilaca maruz kaldıktan sonra gelişmiş olmalıdır ve kullanılan maddenin bu belirtileri üretebileceği bilinmelidir.
Bir ruhsal veya tıbbi durumu tedavi etmek için reçete edilen bir ilaçtan kaynaklanıyorsa, belirtilerin başlangıcı kişi ilacı alırken olmalıdır. Tedavi kesildiğinde belirtiler genellikle maddenin vücuttan atılma süresine ve yoksunluk durumunun varlığına bağlı olarak günler veya haftalar içinde düzelir ya da kaybolur.
Eğer belirtiler madde kullanımından önce başladıysa veya zehirlenme ya da yoksunluk sona erdikten sonra devam ediyorsa, bu tanı konulmamalıdır.
Bu tanı ancak belirtiler klinik tablonun ön planındaysa ve bağımsız klinik dikkat gerektirecek kadar şiddetliyse konulmalıdır. Belirtiler, uyarıcılar (kokain dahil) ve diğer (veya bilinmeyen) maddelerle zehirlenme durumunda ortaya çıkabilir. Ağır metaller ve toksinler de obsesif-kompulsif belirtilere neden olabilir.
Diğer Durumlardan Ayırt Etme
Madde Zehirlenmesi ve Madde Yoksunluğu
Obsesif-kompulsif belirtiler madde zehirlenmesi veya yoksunluğu bağlamında ortaya çıkabilir. Genellikle maddeye özgü zehirlenme veya yoksunluk tanısı bu durumu kapsar. Ancak obsesif-kompulsif belirtiler zehirlenme veya yoksunlukla genellikle ilişkilendirilenlerin çok üzerindeyse ve ayrı bir klinik müdahale gerektirecek kadar şiddetliyse, madde/ilaç kaynaklı obsesif-kompulsif bozukluk tanısı konulabilir.
Birincil Obsesif-Kompulsif ve İlgili Bozukluklar
Madde kaynaklı bozukluk madde kaynaklı olmayan bir OKB’den, belirtilerin başlangıcı, seyri ve madde/ilaçlarla ilgili diğer faktörler dikkate alınarak ayırt edilir. Madde kaynaklı bozukluk yalnızca zehirlenme veya yoksunluk ile ilişkili olarak ortaya çıkarken, birincil OKB madde kullanımından önce başlayabilir. Belirtilerin madde zehirlenmesi veya yoksunluğu sona erdikten sonra önemli bir süre devam etmesi veya kişinin daha önceden OKB öyküsünün olması, birincil OKB tanısını destekler.
Başka Bir Tıbbi Durumdan Kaynaklanan OKB
Eğer obsesif-kompulsif belirtiler başka bir tıbbi duruma veya bu durumu tedavi etmek için alınan ilaca atfedilebiliyorsa, “Başka Bir Tıbbi Durumdan Kaynaklanan Obsesif-Kompulsif ve İlgili Bozukluk” tanısı konulur. Tıbbi durumun mu yoksa kullanılan ilacın mı belirtilere neden olduğunu belirlemek için bazen ilacı değiştirmek veya kesmek gibi tedavide değişiklik yapılabilir.
Deliryum
Obsesif-kompulsif belirtiler yalnızca deliryum gibi geçici bilinç bulanıklığı sırasında ortaya çıkıyorsa bunlar deliryumun bir parçası olarak kabul edilir ve ayrı bir tanı konulmaz.
