Kişilik bozuklukları bölümü, 10 farklı kişilik bozukluğunun her biri için geçerli olan genel bir kişilik bozukluğu tanımıyla başlamaktadır.
Kişilik bozukluğu, bireyin kendi kültürünün beklentilerinden belirgin şekilde sapan, süregiden bir iç deneyim ve davranış kalıbıdır. Bu kalıp, hayatın geneline yayılır ve esnek değildir. Genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar, zaman içinde tutarlılık gösterir ve kişinin sıkıntı yaşamasına veya günlük hayatındaki işlevlerinin bozulmasına neden olur.
Bu bölümde aşağıdaki kişilik bozuklukları yer almaktadır:
- Paranoid kişilik bozukluğu: Başkalarının niyetlerinin kötü niyetli olarak yorumlandığı bir güvensizlik ve şüphecilik kalıbıdır.
- Şizoid kişilik bozukluğu: Sosyal ilişkilerden kopma ve kısıtlı bir duygusal ifade aralığı kalıbıdır.
- Şizotipal kişilik bozukluğu: Yakın ilişkilerde yoğun rahatsızlık, bilişsel veya algısal çarpıklıklar ve tuhaf davranışlar kalıbıdır.
- Antisosyal kişilik bozukluğu: Başkalarının haklarını hiçe sayma ve ihlal etme, suç işleme eğilimi, dürtüsellik ve deneyimlerden ders çıkarmama kalıbıdır.
- Borderline (sınır) kişilik bozukluğu: Kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda istikrarsızlık ve belirgin dürtüsellik kalıbıdır.
- Histrionik kişilik bozukluğu: Aşırı duygusallık ve dikkat çekme ihtiyacı kalıbıdır.
- Narsisistik kişilik bozukluğu: Büyüklenme (kendini çok üstün görme), beğenilme ihtiyacı ve empati eksikliği kalıbıdır.
- Çekingen (kaçıngan) kişilik bozukluğu: Sosyal ortamlarda çekingenlik, yetersizlik duyguları ve olumsuz değerlendirilmeye karşı aşırı duyarlılık kalıbıdır.
- Bağımlı kişilik bozukluğu: Bakılmaya yönelik aşırı ihtiyaçla ilişkili boyun eğici ve yapışkan davranış kalıbıdır.
- Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu: Düzenlilik, mükemmeliyetçilik ve kontrol ile aşırı meşgul olma kalıbıdır.
- Başka bir tıbbi duruma bağlı kişilik değişikliği: Başka bir tıbbi durumun (örneğin, beynin ön lobundaki bir hasar) doğrudan fizyolojik bir sonucu olarak değerlendirilen kalıcı bir kişilik sorunudur.
- Tanımlanmış diğer kişilik bozukluğu: İki durum için kullanılan bir kategoridir:
- Bireyin kişilik örüntüsü genel kişilik bozukluğu kriterlerini karşılar ve birkaç farklı kişilik bozukluğunun özellikleri bulunur, ancak belirli bir kişilik bozukluğunun kriterleri tam olarak karşılanmaz.
- Bireyin kişilik örüntüsü genel kriterleri karşılar, ancak bireyin bu sınıflandırmada yer almayan (örneğin, pasif-agresif kişilik bozukluğu) bir kişilik bozukluğuna sahip olduğu düşünülür.
- Tanımlanmamış kişilik bozukluğu: Kişilik bozukluğuna özgü belirtilerin mevcut olduğu ancak daha spesifik bir tanı koymak için yeterli bilgi bulunmadığı durumlar içindir.
Kişilik Bozukluğu Kümeleri
Kişilik bozuklukları, tanımlayıcı benzerliklere göre üç kümede gruplandırılır:
- A Kümesi: Paranoid, şizoid ve şizotipal kişilik bozukluklarını içerir. Bu bozukluklara sahip bireyler genellikle tuhaf veya alışılmadık (eksantrik) görünürler.
- B Kümesi: Antisosyal, borderline, histrionik ve narsisistik kişilik bozukluklarını içerir. Bu bozukluklara sahip bireyler genellikle dramatik, duygusal veya düzensiz (erratik) görünürler.
- C Kümesi: Çekingen, bağımlı ve obsesif-kompulsif kişilik bozukluklarını içerir. Bu bozukluklara sahip bireyler genellikle kaygılı veya korkulu görünürler.
Bu kümeleme sisteminin bazı araştırma ve eğitim durumlarında faydalı olmasına rağmen, ciddi sınırlamaları olduğu ve tutarlı bir şekilde doğrulanmadığı belirtilmelidir. Örneğin, farklı kümelerden iki veya daha fazla bozukluk veya bunlardan birkaçının özellikleri sıklıkla bir arada bulunabilir ve yoğunluk ile yaygınlık açısından değişiklik gösterebilir.
Çeşitli ülkelerde yapılan yaygınlık çalışmaları incelendiğinde, A Kümesi bozuklukları için ortalama yaygınlığın %3.6, B Kümesi için %4.5, C Kümesi için %2.8 ve genel olarak herhangi bir kişilik bozukluğu için %10.5 olduğu bulunmuştur. Yaygınlığın ülkelere ve etnik kökenlere göre değişiyor gibi görünmesi, hem gerçek kültürel farklılıkların olup olmadığı hem de farklı tanımların ve tanı araçlarının bu değerlendirmeler üzerindeki etkisi hakkında soru işaretleri yaratmaktadır.
Kişilik Bozuklukları için Boyutsal Modeller
Bu kılavuzda kullanılan tanı yaklaşımı, kişilik bozukluklarının birbirinden net olarak ayrı klinik durumlar olduğu yönündeki kategorik bakış açısını temsil eder.
Kategorik yaklaşıma bir alternatif, kişilik bozukluklarının, normal durumla ve birbirleriyle fark edilmez bir şekilde iç içe geçen, işlev bozucu kişilik özelliklerinin farklı görünümleri olduğunu savunan “boyutsal” bakış açısıdır.
DSM-5 kişilik bozukluğu kümeleri (yani, tuhaf-eksantrik, dramatik-duygusal ve kaygılı-korkulu) aynı zamanda, diğer ruhsal bozukluklarla bir süreklilik (veya yelpaze) içinde kişilik işlev bozukluğunun farklı düzeylerini temsil eden boyutlar olarak da görülebilir.