Kısa psikotik bozukluk, aniden ortaya çıkan ve gerçeklik algısını geçici olarak bozan bir durumdur. Bu bozukluk, adından da anlaşılacağı gibi, genellikle bir günden bir aya kadar süren kısa bir dönemi kapsar ve sonrasında tam bir iyileşme gözlenir. Kişiler bu süreçte sanrılar, halüsinasyonlar veya dağınık konuşma gibi ciddi psikotik belirtiler yaşayabilirler.

İçindekiler

Kısa Psikotik Bozukluk Belirtiler ve Tanı Kriterleri

Kısa psikotik bozukluk tanısı için aşağıdaki belirtilerden biri veya daha fazlası gereklidir. Bu belirtilerden en az biri ilk üç maddeden (1, 2 veya 3) biri olmalıdır:

Sanrılar: Gerçeklikle örtüşmeyen, güçlü ve sarsılmaz inançlar.
Halüsinasyonlar: Gerçekte var olmayan şeyleri görme, duyma veya hissetme.
Dağınık konuşma: Konuşmanın akıcı olmaması, sık sık konudan sapma veya anlamsız hale gelmesi.
İleri derecede dağınık davranışlar veya katatoni: Davranışların belirgin şekilde organize olmaması veya katatonik davranışlar (örneğin, donup kalma, tuhaf duruşlar sergileme veya aşırı, amaçsız hareketlilik).

Önemli Not: Eğer bu belirtiler, kişinin kültürü içinde onaylanan, normal kabul edilen bir tepkinin parçasıysa (örneğin, bazı dini ritüeller veya yas süreçleri), bu durum bir bozukluk olarak değerlendirilmez.

Süre:

Bu bozukluk dönemi en az 1 gün sürer ve genellikle 1 aydan daha kısa sürer. Kişi, bu dönemin sonunda belirtiler başlamadan önceki normal işlevsellik düzeyine (sosyal, mesleki vb.) tam olarak geri döner.

Dışlama Kriterleri:

Bu durum, belirtileri daha iyi açıklayabilecek başka bir durumdan kaynaklanmamalıdır. Örneğin:

Psikotik özellikler gösteren depresyon veya bipolar bozukluk.
Şizofreni veya katatoni gibi başka bir psikotik bozukluk.
Bir maddenin (uyuşturucu veya ilaç) ya da başka bir tıbbi durumun (örn. beyin tümörü) doğrudan fizyolojik etkileri.

Tanısal Özellikler ve Ek Bilgiler

Bu bozukluğun temel özelliği, yukarıda belirtilen psikotik belirtilerden (sanrılar, halüsinasyonlar, dağınık konuşma vb.) en az birinin ani başlangıcıdır. Bu durum 1 günden fazla sürse de 1 ayı geçmez ve kişi sonrasında tamamen iyileşir.

Kişinin bilişsel (düşünme, hafıza), depresif veya manik (aşırı coşkulu) belirtiler açısından da değerlendirilmesi, bu bozukluğu diğer benzer durumlardan ayırmak için hayati önem taşır.

İlişkili Özellikler

Kısa psikotik bozukluk yaşayan kişiler genellikle yoğun bir duygusal çalkantı veya aşırı kafa karışıklığı yaşarlar. Bir yoğun duygudan diğerine çok hızlı geçişler yapabilirler.

Hastalık dönemi kısa olsa da, kişinin işlevselliği ciddi düzeyde bozulabilir. Bu dönemde kişinin beslenme ve hijyen gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması veya yanlış kararlar almasını, sanrılara göre hareket etmesini engellemek için gözetim altında tutulması gerekebilir. Özellikle bu akut (ani gelişen) dönemde intihar riski artmış olabilir.

Yaygınlık

Kısa psikotik bozukluk, çeşitli ülkelerde ilk kez psikoz atağı geçiren kişilerin yaklaşık %2 ila %7’sini oluşturabilir.

Gelişim ve Gidişat

Bu bozukluk ergenlik veya genç yetişkinlik döneminde başlayabilir ancak hayatın herhangi bir döneminde de görülebilir. Ortalama başlama yaşı 30’lu yaşların ortalarıdır.

Tanım gereği, bu bozukluğun teşhisi, belirtilerin başlangıcından itibaren 1 ay içinde tüm belirtilerin tamamen ortadan kalkmasını ve kişinin eski işlevsellik düzeyine tam olarak geri dönmesini gerektirir. Bazı kişilerde psikotik belirtilerin süresi çok kısa (örneğin birkaç gün) olabilir.

Kişi 1 ay içinde tam olarak iyileşse bile daha sonraki dönemlerde bu kişilerin %50’sinden fazlasında belirtilerin nüksettiği (tekrarladığı) görülmüştür. Tekrarlama olasılığına rağmen, çoğu kişi için sosyal işlevsellik ve belirtiler açısından gidişat olumludur.

Daha önce DSM-IV veya ICD-10 kriterlerine göre bu tanıyı alan vakaların yarısından azında, zamanla tanının değiştiği gözlemlenmiştir. Tanı değiştiğinde, bu genellikle şizofreni spektrumu bozukluklarına veya daha az sıklıkla duygudurum bozukluklarına doğru olmaktadır.

Kültürle İlgili Konular

Bu bozukluğun belirtilerini kişinin kültürü içinde normal kabul edilen tepki kalıplarından ayırmak çok önemlidir.

Örneğin, bazı dini törenler sırasında kişi sesler duyduğunu bildirebilir ancak bu durum genellikle kalıcı değildir ve kişinin topluluğundaki çoğu üye tarafından anormal olarak algılanmaz.
Pek çok farklı kültürel yapıda, yakın zamanda vefat etmiş bir sevdiğinin yasını tutan akrabaların, o kişinin ruhunu duyması, görmesi veya onunla etkileşime girmesi patolojik (hastalıklı) bir durum olarak görülmeyebilir.
Ayrıca, bir inancın sanrı (gerçek dışı) olup olmadığını değerlendirirken kişinin kültürel ve dini geçmişi mutlaka dikkate alınmalıdır.

Diğer Durumlarla Karşılaştırılması (Ayırıcı Tanı)

Kısa psikotik bozukluk tanısı koyarken, benzer belirtilere neden olabilecek diğer durumların dışlanması gerekir:

Diğer tıbbi durumlar: Çeşitli tıbbi hastalıklar (örn. Cushing sendromu, beyin tümörü) kısa süreli psikotik belirtilere neden olabilir. Eğer belirtilerin nedeni doğrudan başka bir tıbbi durumsa bu tanı konulamaz.
Madde/ilaç kullanımına bağlı bozukluklar: Eğer psikotik belirtiler bir maddenin (uyuşturucu, ilaç veya toksin) kullanımına veya yoksunluğuna bağlıysa kısa psikotik bozukluk tanısı konulmaz. İdrar veya kan testleri bu ayrımı yapmaya yardımcı olabilir.
Depresif ve bipolar bozukluklar: Eğer psikotik belirtiler yalnızca tam bir depresif veya manik atak sırasında ortaya çıkıyorsa bu tanı konulamaz.
Diğer psikotik bozukluklar: Eğer psikotik belirtiler 1 ay veya daha uzun sürerse, duruma göre şizofreniform bozukluk, sanrısal bozukluk veya diğer benzer tanılar düşünülür.
Tembih (Malingering) ve yapay bozukluklar: Yapay bozuklukta, belirtilerin kasıtlı olarak üretildiğine dair kanıtlar vardır. Tembih durumunda ise kişi genellikle bir çıkar (örn. sorumluluktan kaçmak) elde etmek için hastalığı taklit eder.
Kişilik Bozuklukları: Bazı kişilik bozukluklarına sahip kişilerde, psikososyal stres faktörleri kısa süreli psikotik belirtileri tetikleyebilir. Bu belirtiler genellikle geçicidir. Ancak, psikotik belirtiler en az 1 gün sürerse, ek olarak kısa psikotik bozukluk tanısı da düşünülebilir.