Enkoprezis, çocukluk çağında sıkça karşılaşılan ve hem çocuk hem de aile için stres kaynağı olabilen bir dışkılama bozukluğudur. Temel olarak tuvalet eğitimi yaşını geçmiş çocukların (genellikle 4 yaş ve üzeri) kakalarını yineleyici bir şekilde giysilerine veya uygunsuz yerlere yapması durumudur. Bu durum genellikle istemsiz bir şekilde, kronik kabızlığa bağlı olarak gelişir ancak bazen psikolojik nedenlerle de ortaya çıkabilir. Ailelerin bu durumu bir yaramazlık değil, tıbbi ve davranışsal bir durum olarak görmesi tedavi süreci için önemlidir.
Enkoprezis Belirtileri
Bir çocuğa Enkoprezis tanısı konulabilmesi için belirli davranışsal ve fiziksel belirtilerin gözlemlenmesi gerekir. Bu belirtiler şunlardır:
- Tekrarlayan Kaka Kaçırma: Çocuğun kakasını bilerek veya istemsiz olarak uygunsuz yerlere yapması.
- Süreklilik: Bu olayın en az 3 ay boyunca, ayda en az bir kez gerçekleşmesi.
- Yaş Sınırı: Çocuğun takvim yaşının en az 4 olması veya gelişimsel olarak bu seviyede olması.
- Tıbbi Nedenlerin Yokluğu: Davranışın müshil kullanımı gibi maddelere veya kabızlık mekanizması dışındaki başka bir tıbbi duruma bağlı olmaması.
Enkoprezisin Alt Tipleri
Enkoprezis altta yatan fizyolojik nedenlere göre iki ana türe ayrılır.
Kabızlık ve Taşma Kaçırmasının Eşlik Ettiği Tip
Bu en yaygın görülen tiptir. Fiziksel muayenede veya çocuğun öyküsünde kabızlık bulguları vardır.
- Dışkı genellikle şekilsizdir.
- Gün içinde veya uyku sırasında sızıntı şeklinde sürekli kirlenme olabilir.
- Çocuk tuvalete gittiğinde dışkının sadece bir kısmını boşaltabilir.
- Kabızlık tedavi edildiğinde kaçırma sorunu genellikle düzelir.
Kabızlık ve Taşma Kaçırmasının Eşlik Etmediği Tip
Bu tipte fiziksel muayenede veya öyküde kabızlık görülmez.
- Dışkı normal kıvamda ve şekildedir.
- Kirlenme aralıklıdır, sürekli sızıntı yoktur.
- Dışkı bazen belirgin ve görünür yerlere bırakılabilir.
- Bu durum genellikle Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu gibi davranışsal sorunlarla veya anal mastürbasyonla ilişkili olabilir.
Nedenleri ve Gelişim Süreci
Kaka kaçırma sorunu genellikle istemsiz olarak gerçekleşir. Bunun en büyük nedeni kabızlık, dışkının sertleşmesi (taşlaşması) ve buna bağlı olarak bağırsakta biriken dışkının sızmasıdır (taşma inkontinansı).
- Psikolojik Faktörler: Tuvalet yaparken belirli bir yerden korkma veya genel kaygı durumu çocuğun kakasını tutmasına neden olabilir.
- Fizyolojik Faktörler: Dışkılama sırasında gevşemek yerine kasılma gibi yanlış kas hareketleri veya yetersiz sıvı alımı kabızlığı tetikleyebilir.
- Acı Döngüsü: Kabızlık sonucu oluşan anal çatlaklar dışkılamayı ağrılı hale getirir. Çocuk acıdan kaçmak için kakasını daha çok tutar ve bu da durumu kısır bir döngüye sokar.
Birincil ve İkincil Enkoprezis
- Birincil Tip: Çocuk doğduğundan beri hiç kaka tutma becerisi kazanamamıştır.
- İkincil Tip: Çocuk en az bir yıl boyunca tuvalet eğitimini başarıyla tamamlamış ancak sonradan kaçırmaya başlamıştır.
Risk Faktörleri ve Yaygınlık
Enkoprezis, gelişmiş ülkelerdeki çocukların yaklaşık %1 ila %4’ünü etkiler. Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık görülür.
- Yetersiz Tuvalet Eğitimi: Düzensiz veya baskıcı tuvalet eğitimi risk oluşturabilir.
- Stres Faktörleri: Okula başlama, yeni kardeş doğumu veya aile içi gerginlikler tetikleyici olabilir.
- Sosyoekonomik Durum: Düşük gelir düzeyi ve aile içi ihmal durumlarında görülme sıklığı artabilir.
- Davranışsal Sorunlar: Dikkat eksikliği veya öğrenme güçlüğü olan çocuklarda daha sık rastlanabilir.
Teşhis ve Çocuğa Etkileri
Teşhis genellikle ailenin verdiği bilgiler ve fiziksel muayene ile konulur. Çoğu zaman röntgen gibi ileri tetkiklere gerek duyulmaz ancak şiddetli vakalarda karın röntgeni dışkı birikimini göstermek için kullanılabilir.
Bu durum çocuğun yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler.
- Utanç ve Özgüven: Çocuklar genellikle bu durumdan utanır ve okul, kamp gibi sosyal ortamlardan kaçınabilirler.
- Akran Zorbalığı: Koku veya kirlenme nedeniyle arkadaşlarından dışlanabilirler.
- Aile İçi Çatışma: Ebeveynlerin durumu yanlış anlayıp çocuğu cezalandırması sorunu daha da derinleştirebilir.
Bu bozuklukta idrar kaçırma (enürezis) sorunu da sıkça eşlik eder. Özellikle kabızlığın giderilmesi idrar yolu enfeksiyonlarının ve idrar kaçırmanın da düzelmesine yardımcı olabilir.
