DEHB – Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu, kişinin işlevselliğini veya gelişimini olumsuz etkileyen, sürekli bir dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik-dürtüsellik durumuyla tanımlanır. Bu durumun teşhis edilebilmesi için dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik-dürtüsellik alanlarından birindeki belirtilerin görülmesi gerekir.

DEHB Tanı Kriterleri

Bireyin DEHB tanısı alması için gözlemlenmesi gereken durumlar.

Dikkatsizlik (Kriter 1)

Aşağıdaki belirtilerden altı veya daha fazlası en az 6 ay boyunca kişinin yaşına göre beklenmeyecek ve sosyal, okul veya iş hayatını doğrudan olumsuz etkileyecek düzeyde devam etmelidir. (17 yaş ve üzeri ergenler ile yetişkinler için en az beş belirti gereklidir.)

Önemli Not: Bu belirtiler, yalnızca bir karşı gelme, meydan okuma, düşmanlık hali veya görev ve talimatları anlayamama durumuyla açıklanamıyor olmalı.

Genellikle detaylara dikkat etmez veya okul, iş ya da diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar (örn. ayrıntıları gözden kaçırır, işleri eksik yapar, işi baştan savmadır).
Görevlerde veya oyun aktivitelerinde dikkati sürdürmekte zorlanır (örn. derslerde, konuşmalarda veya uzun okumalarda odaklanmakta zorlanır).
Doğrudan kendisine konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür (örn. belirgin bir dikkat dağıtıcı olmasa bile zihni başka yerdeymiş gibidir).
Genellikle talimatları izlemez ve okul ödevlerini, ev işlerini veya iş yerindeki görevleri tamamlayamaz (örn. görevlere başlar ancak hızla odağını kaybeder ve dikkati kolayca dağılır).
Görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır (örn. ardışık görevleri yönetmede güçlük, malzemeleri ve eşyaları düzenli tutmada zorluk, dağınık ve düzensiz işler, zamanı kötü yönetme, son teslim tarihlerini kaçırma).
Sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır, hoşlanmaz veya bu görevlere karşı isteksizdir (örn. okul ödevleri, ev ödevleri, ergenler ve yetişkinler için rapor hazırlama, form doldurma, uzun belgeleri inceleme).
Görevler veya etkinlikler için gerekli şeyleri sık sık kaybeder (örn. okul malzemeleri, kalemler, kitaplar, aletler, cüzdan, anahtarlar, evraklar, gözlük, cep telefonu).
Dikkati genellikle dış uyaranlarla (çevredeki dikkat dağıtıcı şeylerle) kolayca dağılır (ergenler ve yetişkinlerde, ilgisiz düşünceler de buna dahil olabilir).
Günlük etkinliklerde sık sık unutkandır (örn. ev işleri, ayak işleri, ergenler ve yetişkinler için geri arama yapma, faturaları ödeme, randevulara gitme).

Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik (Kriter 2)

Önemli Not: Bu belirtiler, yalnızca bir karşı gelme, meydan okuma, düşmanlık hali veya görev ve talimatları anlayamama durumuyla açıklanamıyor olmalıdır.

Sık sık elleri veya ayaklarıyla oynar, kıpırdanır veya oturduğu yerde kıvranır.
Oturması beklenen durumlarda sık sık yerinden kalkar (örn. sınıfta, ofiste veya başka bir iş yerinde veya yerinde kalması gereken diğer durumlarda).
Uygun olmayan durumlarda sık sık koşuşturur veya tırmanır. (Not: Ergenlerde veya yetişkinlerde bu durum sadece huzursuzluk hissiyle sınırlı olabilir).
Genellikle sessizce oyun oynamakta veya boş zaman etkinliklerine katılmakta zorlanır.
Sıklıkla “hareket halindedir” veya “motor takılmış gibi” davranır (örn. restoranlarda, toplantılarda uzun süre hareketsiz kalamaz veya rahatsız olur, başkaları tarafından yerinde duramayan veya ayak uydurulması zor biri olarak görülebilir).
Sık sık aşırı konuşur.
Genellikle soru tamamlanmadan cevabı yapıştırır (örn. başkalarının cümlelerini tamamlar, konuşmada sırasını bekleyemez).
Sık sık sırasını beklemekte zorlanır (örn. sırada beklerken).
Genellikle başkalarının sözünü keser veya araya girer (örn. konuşmalara, oyunlara veya etkinliklere aniden dalar, izin istemeden veya almadan başkalarının eşyalarını kullanmaya başlayabilir, ergenler ve yetişkinlerde, başkalarının yaptıklarına müdahale edebilir veya onların işini devralabilir).

Tanı İçin Diğer Gerekli Şartlar

Dikkatsizlik veya aşırı hareketlilik-dürtüsellik belirtilerinden birkaçı 12 yaşından önce mevcut olmalıdır.
Belirtilerden birkaçı iki veya daha fazla ortamda (örn. ev, okul veya iş, arkadaşlarla veya akrabalarla, diğer etkinliklerde) bulunmalıdır.
Belirtilerin sosyal, akademik veya mesleki işlevselliği engellediğine veya kalitesini düşürdüğüne dair net kanıtlar olmalıdır.
Belirtiler yalnızca şizofreni veya başka bir psikotik bozukluk sırasında ortaya çıkmamalı ve başka bir zihinsel bozuklukla (örn. duygu durum bozukluğu, kaygı bozukluğu, dissosiyatif bozukluk, kişilik bozukluğu, madde kullanımı veya yoksunluğu) daha iyi açıklanamamalıdır.

Durumun Belirtilmesi

Kişideki belirti profiline göre DEHB’nin üç farklı sunumundan biri belirtilir:

Birleşik Görünüm: Son 6 ay boyunca hem dikkatsizlik (Kriter 1) hem de aşırı hareketlilik-dürtüsellik (Kriter 2) kriterleri karşılanıyorsa.
Öncelikli Olarak Dikkatsiz Görünüm: Son 6 ay boyunca dikkatsizlik kriterleri karşılanıyor ancak aşırı hareketlilik-dürtüsellik (kriterleri karşılanmıyorsa.
Öncelikli Olarak Aşırı Hareketli/Dürtüsel Görünüm: Son 6 ay boyunca aşırı hareketlilik-dürtüsellik kriterleri karşılanıyor ancak dikkatsizlik kriterleri karşılanmıyorsa.

Kısmi İyileşme Durumu

Bu durum, geçmişte tüm tanı kriterlerini karşılayan bir kişinin, son 6 aydır daha az sayıda kriteri karşılamasına rağmen belirtilerin hala sosyal, okul veya iş yaşamında bozulmaya neden olmaya devam etmesi durumunda kullanılır.

Mevcut Şiddetin Belirlenmesi

Hafif: Tanı için gerekenden çok az daha fazla belirti mevcuttur ve belirtiler sosyal veya mesleki işlevsellikte yalnızca hafif bozulmalara yol açar.
Orta: Belirtiler veya işlevsel bozulma “hafif” ile “şiddetli” arasındadır.
Şiddetli: Tanı için gerekenden çok daha fazla belirti, özellikle şiddetli olan birkaç belirti mevcuttur veya belirtiler sosyal ya da mesleki işlevsellikte belirgin bozulmaya yol açar.

DEHB’in Temel Özellikleri ve Ek Bilgiler

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) temel özelliği, işlevselliği veya gelişimi engelleyen sürekli bir dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik-dürtüsellik örüntüsüdür.

Dikkatsizlik: DEHB’de davranışsal olarak görevden uzaklaşma, talimatlara uymama veya işleri bitirememe, odaklanmayı sürdürmede zorluk ve düzensizlik olarak kendini gösterir. Bu durum karşı gelme veya anlamama nedeniyle değildir.
Aşırı Hareketlilik (Hiperaktivite): Uygun olmayan durumlarda aşırı fiziksel hareketlilik (bir çocuğun koşturması gibi) veya aşırı kıpırdanma, el/ayak sallama veya konuşkanlık anlamına gelir. Yetişkinlerde aşırı huzursuzluk veya aktiviteleriyle başkalarını yorma şeklinde görülebilir.
Dürtüsellik: Kişiye zarar verme potansiyeli olan, anlık, düşünmeden yapılan aceleci eylemlerdir (örn. bakmadan sokağa fırlamak). Dürtüsellik, anında ödül arzusu veya istekleri erteleyememe durumunu yansıtabilir. Sosyal olarak araya girme (örn. başkalarının sözünü aşırı kesme) ve/veya uzun vadeli sonuçları düşünmeden önemli kararlar alma (örn. yeterli bilgi almadan bir işe girme) şeklinde de ortaya çıkabilir.

DEHB çocuklukta başlar. 12 yaşından önce birkaç belirtinin bulunması gerekliliği, çocukluk döneminde belirgin bir klinik görünümün önemini vurgular. Bununla birlikte, geriye dönük olarak tam başlangıcı belirlemenin zorlukları nedeniyle daha erken bir başlangıç yaşı belirtilmemiştir. Yetişkinlerin çocukluk belirtilerini hatırlaması güvenilir olmayabilir ve başkalarından (aile, öğretmenler) ek bilgi almak faydalıdır. 12 yaşından önce hiçbir belirti yoksa DEHB tanısı konulamaz. Belirtiler ilk kez 13 yaşından sonra ortaya çıkarsa, bunların başka bir zihinsel bozukluk veya madde kullanımının etkileriyle açıklanması daha olasıdır.

Bozukluğun belirtileri birden fazla ortamda (örn. ev ve okul veya ev ve iş) bulunmalıdır. Ortamlar arasında belirtilerin varlığını doğrulamak, genellikle kişiyi bu ortamlarda gören yakın çevredeki kişilere (aile, öğretmen vb.) danışmadan doğru bir şekilde yapılamaz.

Genellikle belirtiler, belirli bir ortamdaki bağlama göre değişiklik gösterir. Kişi uygun davranış için sık sık ödül aldığında, yakın gözetim altında olduğunda, yeni bir ortamda bulunduğunda, özellikle ilginç faaliyetlerle meşgul olduğunda, sürekli dış uyarıma (örn. elektronik ekranlar aracılığıyla) sahip olduğunda veya birebir etkileşimlerde (örn. doktor ofisinde) bulunduğunda bozukluğun belirtileri çok az olabilir veya hiç görülmeyebilir.

Dil, motor veya sosyal gelişimdeki gecikmeler DEHB’e özgü değildir ancak sıklıkla birlikte görülür. Duyguları düzenlemekte zorluk veya duygusal dürtüsellik, DEHB olan çocuklarda ve yetişkinlerde yaygın olarak görülür. DEHB olan bireyler, kendilerinin ve başkalarının tanımıyla, çabuk öfkelenen, kolayca hayal kırıklığına uğrayan ve duygusal olarak aşırı tepki veren kişilerdir.

Spesifik bir öğrenme bozukluğu olmasa bile, akademik veya iş performansı genellikle bozulur. DEHB olan bireyler, çalışma belleği, esneklik (set shifting), tepki süresi değişkenliği, tepki engelleme, uyanıklık ve planlama/organizasyon gibi çeşitli zihinsel beceri alanlarında eksiklikler gösterebilir, ancak bu testler tanı koymak için yeterince hassas veya özgül değildir.

DEHB belirli fiziksel özelliklerle ilişkili olmasa da, küçük bedensel farklılıkların (örn. gözler arası mesafenin fazla olması, yüksek damak, düşük kulaklar) görülme oranı artmış olabilir. Hafif motor gecikmeler ve diğer hafif nörolojik belirtiler ortaya çıkabilir.

Bilinen bir nedeni olan (örn. Frajil X sendromu, 22q11 delesyon sendromu) nörogelişimsel bozuklukları olan çocuklar da sıklıkla dikkatsizlik ve dürtüsellik/aşırı hareketlilik belirtileri gösterebilir; belirtileri bozukluğun tüm kriterlerini karşılıyorsa DEHB tanısı almalıdırlar.

Yaygınlık

Toplum anketleri, DEHB’nin dünya çapında çocukların yaklaşık %7.2’sinde meydana geldiğini göstermektedir ancak, ülkeler arası yaygınlık çocuklarda ve ergenlerde %0.1 ile %10.2 arasında geniş bir aralıkta değişmektedir. Koruyucu ailedeki çocuklar veya ıslahevleri gibi özel popülasyonlarda yaygınlık daha yüksektir. Ülkeler arası bir meta-analizde, DEHB yetişkinlerin %2.5’inde görülmüştür.

Gelişim ve Gidişat

Birçok ebeveyn aşırı motor aktiviteyi ilk olarak çocuk yürümeye başladığında fark eder, ancak belirtileri 4 yaşından önce oldukça değişken olan normal davranışlardan ayırmak zordur. DEHB en sık ilkokul yıllarında, dikkatsizliğin daha belirgin ve engelleyici hale gelmesiyle fark edilir.

Bozukluk, ergenlik başına kadar görece stabildir, ancak bazı bireylerde toplum karşıtı davranışların gelişmesiyle birlikte gidişat kötüleşir. DEHB olan çoğu bireyde, motor aşırı hareketlilik belirtileri ergenlik ve yetişkinlikte daha az belirgin hale gelir, ancak huzursuzluk, dikkatsizlik, zayıf planlama ve dürtüsellik ile ilgili zorluklar devam eder. DEHB olan çocukların önemli bir kısmı yetişkinlikte de görece bozulmuş olarak kalır.

Okul öncesi dönemde ana belirti aşırı hareketliliktir.
İlkokulda dikkatsizlik daha belirgin hale gelir.
Ergenlik döneminde aşırı hareketlilik belirtileri (örn. koşma ve tırmanma) daha az yaygındır ve kıpırdanma veya içsel bir huzursuzluk, yerinde duramama veya sabırsızlık hissi ile sınırlı olabilir.
Yetişkinlikte, dikkatsizlik ve huzursuzluğun yanı sıra, aşırı hareketlilik azalmış olsa bile dürtüsellik sorunlu olmaya devam edebilir.

Risk ve Gelişimi Etkileyen Faktörler

Mizaçla İlgili Faktörler

DEHB, azalmış davranışsal engelleme, çaba gerektiren kontrol veya kısıtlama, olumsuz duygusallık ve/veya artmış yenilik arayışı ile ilişkilidir. Bu özellikler bazı çocukları DEHB’ye yatkın hale getirebilir ancak bozukluğa özgü değildir.

Çevresel Faktörler

Çok düşük doğum ağırlığı ve erken doğum derecesi DEHB riskini artırır. Ağırlık ne kadar düşükse risk o kadar fazladır. Ebeveynin psikiyatrik geçmişi ve sosyoekonomik durumu kontrol edildikten sonra bile, doğum öncesi sigara dumanına maruz kalma DEHB ile ilişkilendirilmiştir. Az sayıda vaka, diyetteki bazı bileşenlere verilen reaksiyonlarla ilişkili olabilir. Sinir sistemine zararlı maddelere (örn. kurşun) maruz kalma, enfeksiyonlar (örn. ensefalit) ve anne karnında alkole maruz kalma DEHB ile ilişkilendirilmiştir ancak bu ilişkilerin nedensel olup olmadığı bilinmemektedir.

Genetik ve Fizyolojik Faktörler

DEHB’nin kalıtsallığı yaklaşık %74’tür. Büyük ölçekli genetik çalışmalar, beyinde ifade edilen düzenleyici bölgelerin etrafında ve işlev kaybı genlerinde zenginleşen bir dizi bölge belirlemiştir. DEHB için tek bir gen yoktur. Görme ve işitme bozuklukları, metabolik anormallikler ve beslenme eksiklikleri, DEHB belirtileri üzerinde olası etkiler olarak düşünülmelidir. DEHB, idiyopatik (nedeni bilinmeyen) epilepsisi olan bireylerde daha sık görülür.

Gidişatı Etkileyebilen Faktörler

Erken çocukluktaki aile etkileşim kalıplarının DEHB’ye neden olması pek olası değildir, ancak gidişatını etkileyebilir veya ikincil olarak davranım sorunlarının gelişmesine katkıda bulunabilir.

Kültür ve Cinsiyetle İlgili Konular

Bölgeler arasındaki DEHB yaygınlığındaki farklılıklar, temel olarak farklı tanı prosedürleri ve metodolojik uygulamalardan kaynaklanıyor olabilir. Buna, farklı tanı görüşmelerinin kullanılması ve işlevsel bozulmanın gerekip gerekmediği ve gerekiyorsa nasıl tanımlandığı gibi farklılıklar dahildir.

Yaygınlık, farklı sosyal bağlamlarda çocuklara ve gençlere yönelik davranışsal normlara ve beklentilere yönelik kültürel tutumlardaki değişimlerden ve ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocukların davranışlarını (cinsiyet farklılıkları dahil) kültürel olarak farklı yorumlamalarından da etkilenir.

DEHB, genel popülasyonda kadınlara göre erkeklerde daha sıktır. Bu oran çocuklarda yaklaşık 2:1 ve yetişkinlerde 1.6:1’dir. Kadınların, erkeklere göre öncelikli olarak dikkatsiz belirtilerle başvurma olasılığı daha yüksektir. DEHB belirti şiddetindeki cinsiyet farklılıkları, cinsiyetler arasındaki farklı genetik ve bilişsel yatkınlıklardan kaynaklanabilir.

Tanı İçin Biyolojik Belirteçler

DEHB tanısı koyduran hiçbir biyolojik belirteç yoktur. Bazı beyin görüntüleme çalışmaları DEHB olan çocuklarda kontrol deneklerine kıyasla farklılıklar gösterse de, tüm beyin görüntüleme çalışmalarının meta-analizi, DEHB olan bireyler ile kontrol denekleri arasında farklılık göstermemektedir. Bu durum muhtemelen tanı kriterleri, örneklem büyüklüğü, kullanılan görev ve beyin görüntüleme tekniğinin teknik yönlerindeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Bu sorunlar çözülene kadar, DEHB tanısı için hiçbir beyin görüntüleme yöntemi kullanılamaz.

DEHB’in İntihar Riskiyle İlişkisi

DEHB, çocuklarda intihar düşüncesi ve davranışı için bir risk faktörüdür. Benzer şekilde, yetişkinlikte DEHB, duygu durum, davranım veya madde kullanım bozuklukları ile birlikte görüldüğünde, bu birliktelik kontrol edilse bile, artmış intihar girişimi riski ile ilişkilidir. İntihar düşünceleri de DEHB popülasyonlarında DEHB olmayanlara göre daha yaygındır.

DEHB’in Sonuçları

DEHB, düşük okul performansı ve akademik başarı ile ilişkilidir. Akademik eksiklikler, okulla ilgili sorunlar ve akran ihmali en çok artan dikkatsizlik belirtileriyle ilişkilidir. Oysa akran reddi ve daha az ölçüde kazara yaralanma, belirgin aşırı hareketlilik veya dürtüsellik belirtileriyle en dikkat çekici olanıdır. Sürekli çaba gerektiren görevlere yetersiz veya değişken kendini adama, başkaları tarafından genellikle tembellik, sorumsuzluk veya işbirliği yapmama olarak yorumlanır.

DEHB olan genç yetişkinlerin iş istikrarı düşüktür. DEHB olan yetişkinler daha düşük mesleki performans, başarı, devamlılık ve daha yüksek işsizlik olasılığının yanı sıra artan kişilerarası çatışma gösterirler. Ortalama olarak, DEHB olan bireyler, akranlarına göre daha az eğitim alır, daha düşük mesleki başarıya sahiptir ve zihinsel puanları daha düşüktür, ancak bu konuda büyük değişkenlik vardır.

Şiddetli formunda bozukluk, sosyal, ailesel ve akademik/mesleki uyumu etkileyerek belirgin şekilde bozucudur. Aile ilişkileri anlaşmazlık ve olumsuz etkileşimlerle karakterize olabilir. DEHB olan bireyler, DEHB olmayan akranlarına göre daha düşük benlik saygısına sahiptir. Akran ilişkileri genellikle akran reddi, ihmal veya DEHB olan bireyle alay etme nedeniyle bozulur.

DEHB olan çocuklar, ergenlikte davranım bozukluğu ve yetişkinlikte antisosyal kişilik bozukluğu geliştirme olasılığı DEHB olmayan akranlarına göre önemli ölçüde daha yüksektir. Bu da sonuç olarak madde kullanım bozuklukları ve hapsedilme olasılığını artırır. Özellikle davranım bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu geliştiğinde, sonraki madde kullanım bozuklukları riski artar.

DEHB olan bireylerin yaralanma olasılığı akranlarına göre daha yüksektir. DEHB olan çocuklar ve yetişkinler travma geçirme ve sonrasında travma sonrası stres bozukluğu geliştirme riski daha yüksektir. Trafik kazaları ve ihlalleri DEHB olan sürücülerde daha sıktır. DEHB olan bireylerin genel ölüm oranı, büyük ölçüde kazalar ve yaralanmalar nedeniyle daha yüksektir. DEHB olan bireylerde obezite ve hipertansiyon olasılığı da artmış olabilir.

Ayırıcı Tanı (Diğer Durumlarla Karıştırılmaması)

DEHB belirtileri, başka birçok bozukluğun belirtileriyle örtüşebilir. Ayırıcı tanı yaparken aşağıdaki durumlar dikkate alınmalıdır:

Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu: Bu bozukluktaki bireyler, başkalarının taleplerine uymayı reddettikleri için görevlere direnebilirler. Davranışları olumsuzluk, düşmanlık ve meydan okuma ile karakterizedir. Bu durum, DEHB’deki zihinsel çabayı sürdürme zorluğu, talimatları unutma ve dürtüsellikten ayırt edilmelidir.
Aralıklı Patlayıcı Bozukluk: Her iki bozukluk da yüksek düzeyde dürtüsel davranış içerir. Ancak, aralıklı patlayıcı bozuklukta başkalarına yönelik ciddi saldırganlık vardır ki bu DEHB’nin bir özelliği değildir ve DEHB’de görülen dikkati sürdürme sorunları yaşamazlar.
Diğer Nörogelişimsel Bozukluklar: DEHB’de görülen motor aktivite, stereotipik (basmakalıp) hareket bozukluğu veya otizm spektrum bozukluğunda görülen tekrarlayıcı motor davranışlardan ayırt edilmelidir. Stereotipik hareket bozukluğunda hareketler genellikle sabit ve tekrarlayıcıdır (örn. sallanma, kendini ısırma), oysa DEHB’deki kıpırdanma genelleşmiştir. Tourette bozukluğundaki sık tikler, DEHB’nin genelleşmiş kıpırdanmasıyla karıştırılabilir.
Özgül Öğrenme Bozukluğu: Sadece öğrenme bozukluğu olan çocuklar, hayal kırıklığı, ilgisizlik veya yetersizlik nedeniyle dikkatsiz görünebilirler.
Zihinsel Gelişimsel Bozukluk (Zihinsel Yetersizlik): Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda DEHB belirtileri yaygındır, özellikle de zihinsel yeteneklerine uygun olmayan akademik ortamlara yerleştirildiklerinde. DEHB tanısı için, dikkatsizlik veya aşırı hareketliliğin zihinsel yaşa göre aşırı olması gerekir.
Otizm Spektrum Bozukluğu: Her iki bozuklukta da dikkatsizlik, sosyal işlev bozukluğu ve yönetilmesi zor davranışlar görülür. DEHB’deki sosyal işlev bozukluğu ve akran reddi, otizm spektrum bozukluğundaki sosyal içe çekilme, izolasyon ve sosyal ipuçlarına ilgisizlikten ayırt edilmelidir.
Reaktif Bağlanma Bozukluğu: Bu bozukluğu olan çocuklar sosyal engellenmemişlik gösterebilir, ancak tam DEHB belirti kümesini göstermezler ve DEHB’nin özelliği olmayan kalıcı ilişki eksikliği gibi başka özellikler sergilerler.
Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları: DEHB, dikkatsizlik belirtilerini kaygı bozukluklarıyla paylaşır. Ancak DEHB’de dikkatsizlik, yeni ve uyarıcı faaliyetlere yönelme nedeniyle olurken, kaygı bozukluklarında endişe ve derin düşünme nedeniyle görülür.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Özellikle küçük çocuklarda TSSB‘nin neden olduğu huzursuzluk, sinirlilik ve konsantrasyon güçlüğü DEHB ile karıştırılabilir. Kapsamlı bir travma geçmişi değerlendirmesi ayırıcı tanıya yardımcı olur.
Depresif Bozukluklar: Depresif bozukluklarda konsantre olamama görülebilir, ancak bu durum yalnızca depresif dönem sırasında belirgindir.
Bipolar Bozukluk: Bipolar bozuklukta artan aktivite, zayıf konsantrasyon ve dürtüsellik olabilir, ancak bu özellikler dönemseldir. DEHB’de ise belirtiler kalıcıdır. Bipolar bozukluk ergenlik öncesi çocuklarda nadirdir.
Yıkıcı Duygudurum Düzenleyememe Bozukluğu: Bu bozukluk, yaygın sinirlilik ve hayal kırıklığına tahammülsüzlük ile karakterizedir ancak dürtüsellik ve düzensiz dikkat temel özellikler değildir. Bununla birlikte, bu bozukluğu olan çoğu çocuk DEHB kriterlerini de karşılar ve bu durumda iki tanı birlikte konur.
Madde Kullanım Bozuklukları: DEHB belirtileri madde kullanımının başlamasından sonra ortaya çıkmışsa ayırıcı tanı zor olabilir. Madde kötüye kullanımından önce DEHB olduğuna dair net kanıtlar (yakınlardan veya kayıtlardan) gereklidir.
Kişilik Bozuklukları: Ergenlerde ve yetişkinlerde DEHB’i borderline, narsisistik ve diğer kişilik bozukluklarından ayırmak zor olabilir. Bu bozukluklar düzensizlik, sosyal müdahalecilik ve duygusal düzensizlik gibi özellikleri paylaşır. Ancak DEHB, terk edilme korkusu, kendine zarar verme veya kişilik bozukluğunun diğer özellikleri ile karakterize değildir.
Psikotik Bozukluklar: Dikkatsizlik ve aşırı hareketlilik belirtileri yalnızca bir psikotik bozukluk sırasında ortaya çıkıyorsa DEHB tanısı konulmaz.
İlaç Kaynaklı Belirtiler: İlaç kullanımına (örn. bronkodilatörler, tiroid ilaçları) atfedilebilen belirtiler DEHB olarak teşhis edilmez.
Nörobilişsel Bozukluklar (Demans vb.): Nörobilişsel bozukluklarda dikkat eksikliği, önceki işlevsellik seviyesinden bir düşüşü temsil eder. Tipik olarak yetişkinlikte başlar. DEHB’de ise dikkatsizlik 12 yaşından önce mevcuttur ve bir düşüşü temsil etmez.

Birlikte Görülen Diğer Durumlar

DEHB sıklıkla diğer bozukluklarla birlikte görülür:

Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu: Birleşik görünümdeki çocukların yaklaşık yarısında ve dikkatsiz görünümdekilerin yaklaşık dörtte birinde birlikte görülür.
Davranım Bozukluğu: Birleşik görünümdeki çocuk veya ergenlerin yaklaşık dörtte birinde birlikte görülür.
Yıkıcı Duygudurum Düzenleyememe Bozukluğu: Bu bozukluğu olan çoğu çocuk ve ergen, DEHB kriterlerini de karşılar.
Diğer Bozukluklar: Kaygı bozuklukları, majör depresif bozukluk, obsesif-kompulsif bozukluk ve aralıklı patlayıcı bozukluk, DEHB olan bireylerde azınlıkta da olsa genel popülasyondan daha sık görülür.
Madde Kullanım Bozuklukları: DEHB olan yetişkinlerde genel popülasyona göre daha sık görülse de, DEHB olan yetişkinlerin yalnızca az bir kısmında bulunur.
Kişilik Bozuklukları: Yetişkinlerde antisosyal ve diğer kişilik bozuklukları DEHB ile birlikte görülebilir.
Diğer Nörogelişimsel Bozukluklar: DEHB, özgül öğrenme bozukluğu, otizm spektrum bozukluğu, zihinsel gelişimsel bozukluk, dil bozuklukları, gelişimsel koordinasyon bozukluğu ve tik bozuklukları ile birlikte görülebilir.
Uyku Bozuklukları: DEHB olan bireylerin dörtte biri ila yarısı uyku güçlükleri bildirmektedir. Uykusuzluk, sirkadiyen ritim uyku-uyanıklık bozukluğu, uykuda solunum bozukluğu ve huzursuz bacak sendromu ile ilişkilendirilmiştir.
Tıbbi Durumlar: DEHB olan bireylerde alerji, otoimmün bozukluklar ve epilepsi gibi bir dizi tıbbi durumun görülme oranı artmıştır.

Tanımlanmış Diğer Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu

Bu kategori, sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında klinik olarak belirgin sıkıntıya veya bozulmaya neden olan, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğuna özgü belirtilerin baskın olduğu, ancak dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğunun veya nörogelişimsel bozukluklar tanı sınıfındaki herhangi bir bozukluğun tam kriterlerini karşılamadığı durumlar için kullanılır.

Bu kategori, klinisyenin sunumun neden dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu kriterlerini karşılamadığının özel nedenini belirtmeyi seçtiği durumlarda kullanılır (örn. “yetersiz dikkatsizlik belirtileriyle birlikte”).