Çocuklarda Ekran Süresi ve DEHB İlişkisi

Yaklaşık 12.000 çocuk üzerinde yapılan ve iki yıl süren kapsamlı bir bilimsel araştırma, dijital çağın ebeveynleri için kritik bulgular ortaya koydu. Fukui Üniversitesi tarafından yürütülen çalışma, 9-10 yaşlarında ekran başında geçirilen sürenin artmasının, çocukların beyin gelişimini fiziksel olarak etkilediğini ve ilerleyen yıllarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtilerini tetiklediğini kanıtladı. Bu araştırma, ekran süresinin sadece davranışsal bir sorun olmadığını, aynı zamanda beyin yapısında somut değişikliklere yol açtığını gösteriyor.

Dijital Alışkanlıklar ve Çocuk Gelişimi Arasındaki Bağ

Dijital ekranlar günümüzde eğitimin, sosyalleşmenin ve eğlencenin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Özellikle COVID-19 pandemisi sırasındaki uzaktan eğitim ve izolasyon süreçleri ergenler arasındaki ekran kullanımını küresel çapta artırdı. Ancak bu araçların aşırı kullanımı uyku bozuklukları, hareketsizlik ve çeşitli davranışsal sorunlarla ilişkilendiriliyor.

Bilim insanları uzun süredir ekran süresi ile DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) arasında bir bağlantı olduğuna dikkat çekmekteydi. DEHB odaklanma zorluğu, aşırı hareketlilik ve dürtüleri kontrol edememe gibi belirtilerle kendini gösteren nörolojik bir durumdur. Ancak bugüne kadar yapılan çalışmaların çoğu, sadece belirli bir andaki durumu gösteren sınırlı araştırmalardı. Ekran süresinin DEHB’ye neden olup olmadığını veya beyin gelişimini nasıl etkilediğini tam olarak açıklayamıyordu.

12 Bin Çocukla Yapılan Dev Beyin Araştırması

Bu belirsizliği gidermek amacıyla Japonya’daki Fukui Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki büyük ölçekli Ergen Beyin Bilişsel Gelişimi çalışmasından elde edilen verileri kullandı. Başlangıçta 9-10 yaşlarında olan 11.878 çocuk iki yıl boyunca takip edildi.

Araştırmacılar, gelişmiş manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) teknikleri ve ebeveynlerin raporladığı davranış değerlendirmelerini kullanarak şu üç faktör arasındaki ilişkiyi inceledi:

Ekran başında geçirilen süre.
DEHB belirtilerinin şiddeti.
Beyin yapısındaki fiziksel değişimler.

Ekran Süresi Beyni Fiziksel Olarak Değiştiriyor

Çalışmanın sonuçları, ekran süresi ile beyin gelişimi arasında net bir gelişimsel bağ olduğunu kanıtladı. Başlangıçtaki (9-10 yaş) ekran süresi ne kadar fazlaysa, iki yıl sonra ADHD belirtilerinin o kadar arttığı gözlemlendi.

Daha da önemlisi, fazla ekran süresinin beynin kilit bölgelerinde gelişimsel anormalliklere yol açtığı tespit edildi:

Kortikal Hacimde Küçülme: Ekran süresi arttıkça, beynin dış katmanı olan ve dikkat, algı, hafıza gibi üst düzey bilişsel işlevlerden sorumlu olan “korteks” tabakasının toplam hacminin daha küçük kaldığı görüldü.
Ödül Merkezinde Etki: Beynin dil öğrenimi, bağımlılık ve ödül süreçlerinde kilit rol oynayan ve beynin derinlerinde bulunan bir bölge olan Putamen hacminde azalma saptandı.
Gelişimsel Gecikme: İki yılın sonunda, bilişsel işlevler için hayati öneme sahip olan şakak bölgesi (temporal pol) ve alın bölgesi (frontal gyrus) gibi alanlarda gelişimin yavaşladığı gözlendi.

Araştırma ekibi bu durumu gecikmiş beyin olgunlaşması olarak tanımlıyor. Yani aşırı ekran maruziyeti beynin normal büyüme ve olgunlaşma sürecini sekteye uğratarak DEHB belirtilerinin ortaya çıkmasına veya şiddetlenmesine zemin hazırlıyor.

Uzmanlardan Uyarı: “Nörobilimsel Kanıtlar Ortada”

Çalışmayı yürüten Dr. Qiulu Shou, bu araştırmanın ekran süresi, DEHB ve beyin yapısı arasındaki ilişkiyi gelişimsel bir perspektifle inceleyen ilk büyük ölçekli çalışma olduğunu vurguluyor.

Dr. Masatoshi Yamashita ise bulguların ciddiyetine dikkat çekerek şunları belirtiyor:

“Çalışmamız, dijital medyaya maruz kalmanın çocukların zihinsel ve bilişsel sağlığı üzerindeki etkilerine dair artan endişeleri doğrulayan kanıtlar sunuyor. Elde edilen sonuçlar, ekran süresinin kontrol altına alınması gerektiğine dair somut nörobilimsel veriler sağlıyor.”

Sonuç olarak bu çalışma, okul çağındaki çocuklarda ekran maruziyetinin azaltılmasının sağlıklı beyin gelişimi için hayati önem taşıdığını bilimsel olarak desteklemektedir.

Sıkça Sorulan Sorular

Ekran süresi gerçekten de ileride DEHB oluşumunu tetikler mi?

Evet. Araştırma, 9-10 yaşlarında daha uzun süre ekran kullanan çocukların, başlangıçtaki durumlarından bağımsız olarak iki yıl sonra daha yüksek DEHB belirtileri gösterdiğini kanıtladı.

Ekran süresi beyin gelişimini nasıl etkiler?

Yüksek ekran süresi, dikkat, bilişsel kontrol ve ödül mekanizmalarında görevli beyin bölgelerinde daha küçük hacim ve değişmiş gelişim kalıplarıyla ilişkilendirilmiştir.

Beyindeki bu değişimler DEHB belirtilerini açıklar mı?

Kısmen evet. Beyin kabuğu (kortikal) hacmindeki azalma, ekran süresi ile artan DEHB belirtileri arasındaki ilişkinin bir nedeni olarak görülmektedir. Bu da ekranın beyin olgunlaşmasını yavaşlattığını düşündürmektedir.

Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/41173869/