Anoreksiya Nervoza

Anoreksiya nervoza, kişinin fiziksel sağlığını ve psikolojik dengesini derinden etkileyen, vücut ağırlığının tehlikeli düzeylere düşmesiyle karakterize ciddi bir yeme bozukluğudur. Bu durumdaki bireyler aşırı zayıf olsalar bile kilo almaktan yoğun bir korku duyarlar ve beden algılarında ciddi bozulmalar yaşarlar. Anoreksiya tanı kriterlerini, alt tipleri ve vücut üzerindeki etkileri.

İçindekiler

Anoreksiya Belirtileri

Tanı konulabilmesi için bireyde aşağıdaki üç temel belirtinin bir arada görülmesi gerekir.

Enerji Alımının Kısıtlanması: Kişi vücudunun gereksinim duyduğu enerjiyi (kaloriyi) ciddi oranda sınırlar. Bu durum yaş, cinsiyet, gelişimsel süreç ve fiziksel sağlık açısından belirgin derecede düşük vücut ağırlığına yol açar.
Yoğun Kilo Alma Korkusu: Kişi aşırı zayıf olsa bile kilo almaktan veya şişmanlamaktan dehşet derecesinde korkar. Alternatif olarak aşırı spor veya kusma gibi eylemlerle kilo alımını engelleyecek davranışları ısrarla sürdürür.
Beden Algısında Bozulma: Kişinin vücut ağırlığını veya biçimini algılayışında bozukluk vardır. Kendini değerlendirirken kilosuna ve vücut şekline aşırı anlam yükler ya da içinde bulunduğu düşük kilonun ciddiyetini ısrarla reddeder.

Alt Tipler

Anoreksiya nervoza, belirtilerin ortaya çıkış şekline göre iki alt tipe ayrılır.

Kısıtlayıcı Tip: Son 3 ay içinde kişide tıkınırcasına yeme veya çıkarma (kusma, ilaç kullanımı vb.) davranışları görülmemiştir. Kilo kaybı temel olarak diyet yapma, aç kalma veya aşırı egzersiz yoluyla sağlanır.
Tıkınırcasına Yeme/Çıkarma Tipi: Son 3 ay içinde kişide tekrarlayan tıkınırcasına yeme veya kusturma, müshil veya idrar söktürücü kullanımı gibi yollarla çıkarma nöbetleri görülmüştür.

Hastalığın Şiddet Dereceleri

Yetişkinlerde hastalığın ciddiyeti, mevcut Vücut Kitle İndeksi’ne (VKİ) göre şu şekilde sınıflandırılır:

Hafif: VKİ ≥ 17 kg/m²
Orta: VKİ 16 – 16.99 kg/m²
Ağır: VKİ 15 – 15.99 kg/m²
Aşırı: VKİ < 15 kg/m²

Fiziksel ve Psikolojik Özellikler

Psikolojik ve Davranışsal Durum

Anoreksiyalı bireylerde kilo kaybı genellikle olağanüstü bir disiplin başarısı, kilo alımı ise bir irade başarısızlığı olarak görülür. Bireyler genellikle zayıf olduklarını kabul etseler bile karın veya basen gibi belirli bölgelerin şişman olduğundan yakınabilirler. Yemek tarifleri biriktirme, yiyecek istifleme gibi yemekle ilgili takıntılar ve uykusuzluk, sosyal içe kapanma, cinsel isteksizlik gibi depresif belirtiler sıkça görülür.

Fiziksel Etkiler ve Tıbbi Sonuçlar

Yarı açlık durumu vücuttaki neredeyse tüm organ sistemlerini etkiler.

Hormonal Değişimler: Kadınlarda adet döngüsünün bozulması veya tamamen kesilmesi (amenore) yaygındır.
Hayati Bulgular: Düşük tansiyon, vücut ısısının düşmesi (hipotermi) ve kalp atışının yavaşlaması (bradikardi) görülebilir.
Cilt ve Kemik: Ciltte kuruma ve sararma, vücutta lanugo adı verilen ince tüylerin çıkması ve kemik yoğunluğunda azalma (osteoporoz) yaşanabilir.
Kusmaya Bağlı Sorunlar: Kusturma davranışı olanlarda tükürük bezlerinde büyüme, diş minesinde erime ve el sırtında nasırlaşma (dişlerin el üzerindeki tahrişi sonucu) gözlemlenebilir.

Risk Faktörleri

Mizaç: Çocukluk çağında kaygılı veya takıntılı kişilik özellikleri sergileyen bireylerde risk daha yüksektir.
Çevresel: Zayıflığın toplumsal olarak değerli görüldüğü kültürlerde veya mankenlik, balerinlik gibi zayıflığı teşvik eden meslek gruplarında hastalık daha sık görülür.
Genetik: Birinci derece akrabalarında yeme bozukluğu olan kişilerde hastalığın gelişme riski artmaktadır.

Ayırıcı Tanı

Anoreksiya tanısı konulmadan önce ani kilo kaybına neden olabilecek sindirim sistemi hastalıkları, tiroid bozuklukları gibi diğer tıbbi durumlar veya majör depresyon, şizofreni gibi diğer diğer psikiyatrik rahatsızlıklar dışlanmalıdır. Özellikle Kaçıngan/Kısıtlı Yiyecek Alımı Bozukluğundan (ARFID) en önemli farkı ARFID’de kişinin kilo alma korkusu yaşamaması ve beden algısında bir bozulma olmamasıdır.