Akut stres bozukluğu, kişinin travmatik bir olay yaşadıktan hemen sonra geliştirdiği yoğun ve rahatsız edici psikolojik tepkileri tanımlar. Bu durum korkutucu bir olayın ardından gelen ilk bir ay içinde ortaya çıkar ve kişinin olayı tekrar yaşıyormuş hissine kapılmasına, çevresine yabancılaşmasına veya aşırı kaygı duymasına neden olabilir.

İçindekiler

Akut Stres Bozukluğu Belirtileri

Bir kişiye akut stres bozukluğu tanısı konulabilmesi için kişinin gerçek veya tehdit edici bir ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel şiddet olayıyla karşılaşmış olması gerekir. Bu karşılaşma olayı doğrudan yaşamak, başkasının başına geldiğine tanık olmak, yakın birinin başına geldiğini öğrenmek veya iş gereği olayın rahatsız edici detaylarına maruz kalmak şeklinde olabilir.

Travmatik olaydan sonra başlayan veya kötüleşen aşağıdaki belirtilerden en az dokuz tanesinin görülmesi gerekir.

1. İstem Dışı Hatırlama ve Yeniden Yaşama

Tekrarlayan Anılar: Olayla ilgili istemsiz, üzücü ve rahatsız edici anıların zihne gelmesi (Çocuklarda bu durum oyunlarına yansıyabilir).
Kabuslar: Olayla ilgili veya içeriği belirsiz olsa da korkutucu rüyalar görmek.
Flashback (Geriye Dönüş) Yaşantıları: Kişinin travmatik olayı o an tekrar oluyormuş gibi hissetmesi veya davranması.
Tetikleyicilere Tepki: Olayı hatırlatan durumlarda yoğun psikolojik sıkıntı veya kalp çarpıntısı, terleme gibi fiziksel tepkiler.

2. Olumsuz Ruh Hali

Mutluluk Hissedememe: Mutluluk, sevgi veya memnuniyet gibi olumlu duyguları yaşamakta sürekli bir yetersizlik hali.

3. Kopukluk Hissi (Disosiyasyon)

Gerçeklik Algısının Bozulması: Kişinin kendine veya çevresine yabancılaşması, olayları yavaş çekimde gibi görmesi veya kendini bir rüyadaymış gibi hissetmesi.
Hatırlayamama: Kafa travması veya alkol etkisi olmaksızın travmatik olayın önemli bir kısmını hatırlayamama.

4. Kaçınma Davranışları

Düşüncelerden Kaçınma: Olayla ilgili üzücü anı, düşünce veya duygulardan uzak durmaya çalışmak.
Hatırlatıcılardan Kaçınma: Olayı hatırlatan insanlardan, yerlerden, konuşmalardan veya nesnelerden uzak durmak.

5. Aşırı Uyarılma ve Tepkiler

Uyku Sorunları: Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük çekmek.
Öfke Patlamaları: Sebepsiz yere sinirlenmek, insanlara veya eşyalara karşı saldırgan davranışlar sergilemek.
Tetikte Olma Hali: Sürekli çevrede bir tehlike varmış gibi aşırı dikkatli olmak.
Odaklanma Sorunları: Konsantrasyon güçlüğü yaşamak.
Aşırı İrkilme: Beklenmedik ses veya hareketlere karşı abartılı irkilme tepkisi vermek.

Süre ve Etki:

Bu belirtiler travmadan sonra 3 gün ile 1 ay arasında sürmelidir.
Belirtiler kişinin sosyal hayatında, iş yaşamında veya diğer önemli alanlarda belirgin bir bozulmaya neden olmalıdır.
Bu durum ilaç kullanımı, madde kullanımı veya başka bir tıbbi duruma bağlanamaz.

Tanısal Özellikler ve Gelişim Süreci

Akut stres bozukluğunun temel özelliği, travmatik bir olaydan sonraki 3 gün ile 1 ay arasında görülen karakteristik belirtilerdir. Bu belirtiler kişiden kişiye değişebilir.

Bazı kişilerde kabuslar, flashbackler yoluyla olayı yeniden yaşıyormuş hissi baskındır.
Bazılarında ise donukluk, duygusal tepkisizlik veya gerçeklikten kopma ön planda olabilir.
Kişiler genellikle travma anındaki rolleriyle ilgili “Engel olabilirdim”, “Benim hatamdı” gibi abartılı suçluluk duyguları yaşayabilirler.
Panik ataklar olaydan sonraki ilk ayda sıkça görülebilir.

Zamanlama: Tanı konulabilmesi için belirtilerin en az 3 gün sürmesi şarttır. Olaydan hemen sonra başlayıp 2 gün içinde geçen tepkiler bu bozukluk kapsamında değerlendirilmez. Eğer belirtiler 1 aydan uzun sürerse, tanı Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) olarak değişebilir.

Risk Faktörleri

Herkes travma sonrası bu bozukluğu geliştirmez. Riski artıran bazı faktörler şunlardır.

Kişisel Özellikler: Daha önce başka bir psikolojik rahatsızlık geçirmiş olmak, olayları felaketleştirme eğilimi veya kaçıngan başa çıkma tarzına sahip olmak.
Çevresel Faktörler: Daha önce başka travmalar yaşamış olmak.
Olayın Niteliği: Olayın şiddeti ve kişide yarattığı hayati tehlike algısı.
Cinsiyet: Kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülmektedir. Bunun nedeni kadınların tecavüz veya cinsel saldırı gibi yüksek riskli travmalara maruz kalma olasılığının daha yüksek olması olabilir.

Çocuklarda Akut Stres Bozukluğu

Çocuklarda belirtiler yetişkinlerden farklı şekilde ortaya çıkabilir.

6 yaşından küçük çocuklar travmayı doğrudan anlatan rüyalar yerine korkutucu ama içeriği belirsiz rüyalar görebilirler.
Yngın yaşayan bir çocuğun sürekli ateş resmi çizmesi gibi travmatik olayları oyunlarında tekrar tekrar canlandırabilirler.
Anne-babadan ayrılma kaygısı artabilir ve aşırı ilgi bekleyebilirler.

Yaygınlık

Akut stres bozukluğunun görülme sıklığı, yaşanan olayın türüne göre değişir. Trafik kazası, yanık veya endüstriyel kazalar gibi olaylardan sonra %20’nin altında görülürken saldırı, tecavüz veya toplu katliam gibi kişiler arası şiddet içeren olaylardan sonra bu oran %19 ile %50 arasına çıkabilir.

Diğer Rahatsızlıklarla Karışmaması Gereken Durumlar

Doğru tanı koymak için akut stres bozukluğunun şu durumlardan ayırt edilmesi gerekir.

Uyum Bozukluğu: Yaşanan stresör, işten atılmak, eşten ayrılmak gibi hayati tehlike içermiyorsa veya belirtiler akut stres bozukluğu kriterlerini tam karşılamıyorsa uyum bozukluğu tanısı düşünülebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): En temel fark süredir. Akut stres bozukluğu belirtileri 1 ay içinde geçer. Devam ederse tanı TSSB olur.
Kafa Travması (Beyin Hasarı): Kafa travmasına bağlı sersemlik ve hafıza kaybı ile akut stres bozukluğu belirtileri karışabilir. Ancak olayı yeniden yaşama ve kaçınma belirtileri kafa travmasından çok akut stres bozukluğuna özgüdür.
Panik Bozukluk: Panik ataklar akut stres bozukluğunda sık görülse de, panik bozuklukta ataklar beklenmedik zamanlarda gelir ve travmatik bir olayla doğrudan ilişkili olmayabilir.