Psikoloji ve Psikiyatri Üzerine

Depresyon bozuklukları; duygudurum yıkıcı düzensizlik bozukluğu, majör depresif bozukluk, kalıcı depresif bozukluk (distimi), adet öncesi gerginlik bozukluğu, madde/ilaç kullanımının yol açtığı depresif bozukluk, başka bir sağlık sorununa bağlı depresif bozukluk, diğer tanımlanmış depresif bozukluklar ve tanımlanmamış depresif bozukluklar gibi türleri kapsar.

Anksiyete bozuklukları, aşırı korku, aşırı kaygı (anksiyete) ve bunlara bağlı davranış sorunlarını içeren bir grup rahatsızlıktır. Korku, gerçek veya algılanan yakın bir tehlikeye verilen duygusal tepkidir. Anksiyete (kaygı) ise gelecekte olabilecek bir tehlikeyi beklemektir. Bu iki durum birbiriyle örtüşse de aralarında farklar vardır. Bazen bu korku veya kaygı düzeyi, korkulan durumdan sürekli uzak durma yoluyla azalabilir.

Obsesif-kompulsif bozukluk, kişinin aklına gelen istenmeyen ve zorlayıcı düşüncelerin (obsesyonlar) ve/veya bu düşüncelere tepki olarak ya da katı kurallara göre yapmak zorunda hissettiği tekrarlayıcı davranışların varlığıyla tanımlanır. Bu gruptaki diğer bazı bozukluklar da benzer şekilde aşırı kafa yorma ve buna bağlı tekrarlayıcı davranışlarla kendini gösterir.

Travma ve stres ile ilişkili bozukluklar arasında reaktif bağlanma bozukluğu, sınırsız sosyal katılım bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), akut stres bozukluğu, uyum bozuklukları ve uzamış yas bozukluğu bulunur. Tanı ölçütü olarak travmatik veya stresli bir olaya maruz kalmanın açıkça belirtildiği bozuklukları kapsar.

Dissosiyatif bozukluklar bilinç, bellek, kimlik, duygu, algı, beden temsili, motor kontrol ve davranışın normal bütünleşmesinde bir bozulma ve/veya süreksizlik ile karakterizedir. Psikolojik işlevselliğin potansiyel olarak her alanını bozabilir. Bu bozukluklar sıklıkla çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde çeşitli psikolojik travmatik deneyimlerin ardından görülür.

Somatik belirti bozukluğu, hastalık kaygısı bozukluğu, fonksiyonel nörolojik belirti bozukluğu, diğer tıbbi durumları etkileyen psikolojik faktörler, yapay bozukluk ve diğer tanımlanmış/tanımlanmamış somatik belirti bozukluklarını kapsar. Bu terim, zihinsel veya psikolojik olanın aksine, vücutla ilgili olanı ifade etmek için kullanılır.

Beslenme ve yeme bozuklukları, yeme davranışlarında veya yiyeceklerin tüketimi/emilimi ile ilgili kalıcı bozulmalarla tanımlanır. Bu durumlar, kişinin fiziksel sağlığını veya sosyal yaşamını ciddi şekilde olumsuz etkiler. Bu kategori altında pika, geviş getirme, kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı, anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu gibi durumlar incelenir.

Boşaltım bozuklukları, idrar veya dışkının istemsiz ya da kasıtlı olarak uygun olmayan yerlere (örneğin, giysiler veya zemin) yapılmasını tanımlar. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde teşhis edilen bu durumlar, çocuğun sadece takvim yaşına değil, gelişimsel düzeyine göre de değerlendirilir. Bu grupta iki ana bozukluk bulunur: Enürezis (idrar kaçırma) ve Enkoprezis (dışkı kaçırma).

Uyku bozuklukları toplam 10 bozukluk veya bozukluk grubunu kapsar: uykusuzluk (insomnia) bozukluğu, aşırı uyuma bozukluğu, narkolepsi, uykuyla ilişkili solunum bozuklukları, sirkadiyen ritim, uyku-uyanıklık bozuklukları, NREM bozuklukları, kabus bozukluğu, REM uyku davranış bozukluğu, huzursuz bacaklar sendromu ve madde/ilaç kaynaklı uyku bozukluğu.

Cinsel işlev bozuklukları, bir kişinin cinsel tepki verme ya da cinsel haz yaşama becerisinde belirgin bir zorluk yaşaması durumudur. Bu bozukluklar çok çeşitlidir ve bir kişide aynı anda birden fazlası görülebilir. Cinsel işlev bozuklukları, ne zaman başladıklarına ve hangi durumlarda ortaya çıktıklarına göre sınıflandırılır.

Cinsiyet disforisi (cinsiyet hoşnutsuzluğu) adı altında tek bir tanı başlığı bulunmaktadır. Tanılar, çocuklar için ayrı, ergenler ve yetişkinler için ayrı olmak üzere, yaş gruplarına farklı kriter setleri ile tanımlanmıştır. Cinsiyet oldukça tartışmalı bir konudur ve zamanla anlamı değişen birçok terimin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Yıkıcı, dürtü kontrol ve davranım bozuklukları, kişilerin duygularını ve davranışlarını kontrol etmekte (öz denetim) zorlanmasıdır. Diğer bozukluklarda da aynı sorunlar görülebilir. Ancak bu bozuklukların özelliği, başkalarının haklarını ihlal etmesidir. Bu davranışlar, kişiyi toplumsal kurallar veya otorite ile ciddi bir çatışmaya sokar.

Madde kullanımıyla ilgili bozukluklar, toplumda sıkça bağımlılık olarak adlandırılsa da, tıp dünyasında daha geniş ve nötr bir çerçevede ele alınır. Bu yaklaşım, sorunun sadece irade zayıflığı olmadığını, beyin kimyası ve davranışlar üzerindeki karmaşık etkilerini de kapsadığını vurgular.

Nörobilişsel bozukluklar (NBB), öncelikli olarak bilişsel işlevlerdeki eksiklikleri gibi bir grup rahatsızlığı tanımlar. Bu bozukluklar doğuştan gelmez, bireyin daha önce sahip olduğu bilişsel seviyeden düşüşü temsil eder. Deliryum ile başlayarak majör ve hafif nörobilişsel bozukluk ve bu nedenlerine göre alt tiplerini içerir.

Kişilik bozukluğu, bireyin kendi kültürünün beklentilerinden belirgin şekilde sapan, süregiden bir iç deneyim ve davranış kalıbıdır. Bu bölüm, 10 farklı kişilik bozukluğunun her biri için geçerli olan genel bir kişilik bozukluğu tanımıyla başlamaktadır.Tanımlayıcı benzerliklere göre üç kümede gruplandırılır:

Parafili terimi, fenotipik olarak normal, fiziksel olarak olgun ve rıza gösteren insan partnerlerle cinsel birleşme veya ön sevişme dışındaki herhangi bir yoğun ve kalıcı cinsel ilgiyi ifade eder. Parafilik bozukluklar, cinsel ilgi ve davranışlardaki belirli kalıpları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu bölümde, bu bozukluklardan sekiz ana tür ele alınmaktadır. 

İlaçlar ve tetiklediği hareket bozuklukları bu bölümde ele alınmıştır. Çünkü bu konu, hem ruhsal veya fiziksel rahatsızlıkların ilaçla tedavisini yönetmede hem de bazı ruhsal bozuklukları teşhis ederken (anksiyete bozukluğunu ilaç kaynaklı huzursuzluktan ayırmak veya katatoniyi nöroleptik malign sendromdan ayırt etmek gibi) büyük önem taşır.

Bu bölümde, klinik değerlendirmenin odağında olabilecek veya kişinin ruhsal bozukluğunun tanısını, seyrini, gidişatını veya tedavisini etkileyebilecek durumlar ve psikososyal (toplumsal ve ruhsal) ya da çevresel sorunlar yer almaktadır. Bu bölümde sıralanan durumlar ve sorunlar ruhsal bozukluk değildir.